Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад дээд хошуу, Төгс хүлэг далай ханы аймгийн Жонон засгийн хошуу, Чандмань уулын аймгийн Баянмандал уулын хошуу
Төрөл Хошуу
Цаг үе 1754-1931 он
Хэний хаанчлалын үед Тэнгэрийн тэтгэсэн
Анхны засаг ноён Засаг, улсад туслагч гүн Машбат
Удам Дөрвөдийн Тэргэт тайшийн хүү Бу илдэнгийн 3-р үеийн ач
Харьяалал Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүнгарын чуулган
Байгуулагдсан он цаг 1754
Татан буугдсан он цаг 1925
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) Дөрвөдийн зүүн гарын Сайн заяатын чуулганы дундад дээд хошуу
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) Төгс хүлэг далай хан аймгийн Жонон засгийн хошуу
1923 оноос хойш (1923-1931) Чандмань уулын аймгийн Баянмандал уулын хошуу
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо 1 сум
1918 оны хүн амын тоо Байхгүй
Одоогийн Увс аймгийн Малчин сумын нэг хэсэг
Хошууны дотор байсан сүм хийд Цалгарын хүрээ (1875)
Сүүлчийн засаг ноён Сангабазар

Жонон засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

Чин улсын үеийн Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы хошуу

    Зүүнгарын дөрвөд аймгийн харьяа баяд нарыг захирсан цорос язгууртан Машбат 3 Цэрэн нарыг дагалдан 1753 онд Чин улсад дагаар оржээ. 1754 онд Чин улсын хаанд бараалхаар ирэхэд засаг, улсад туслагч гүн өргөмжлөн харьяат ардаар нэг хошуу зохиож захируулав. 1755 онд Чин улсын цэрэг Зүүнгарыг дайлан ороход Машбат цэрэгт зүтгэн явж Даваачийг барихад идэвхийлэн зүтгэж явсан тул дэвшүүлэн хошууны бэйс өргөмжилжээ. Түүний харьяат ардууд Чин улсад анх дагаар орсон үес Түйн гол, Заг Байдрагаар нутаглаж байгаад 1756 онд Эх аралаар дамжин Эрчист нүүсэн боловч Зүүнгарт дэгдсэн бослого самууны улмаас буцан нүүдэллэж Ховдоор дамжин 1758 онд Улаангомын газар ирж суурьшчээ. 1765 онд Машбатын нас барахад түүний хүү Буянжаргалд засаг, хошууны бэйс хэргэмийг залгамжлуулав. Тус хошууны нутаг нь баядын хошуудын баруун өмнө хэсэгт оршиж байв. Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад 1912 онд тус хошуу нь Жавзандамба хутагт Богд хаанд дагаар орсонд үе улиран Жонон засаг цол, төрийн бэйлийн хэргэм хүртээсэн тул үүнээс хойш тус хошууг Дөрвөд далай хан аймгийн Жонон засгийн хошуу хэмээн нэрийдэх болов. 1925 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошууны нутаг нь Чандмань уулын аймгийн Баянмандал уулын хошуунд нэгдэн оржээ. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Увс аймгийн Малчин сумын нутагт багтан оржээ. (Б.Нацагдорж)

Засаг ноёдын үе залгамжлал

Машбат

Засаг, улсад туслагч гүн, хошууны бэйс

1754-1765

Буянжаргал

Засаг, хошууны бэйс

1765-1774

Хотолох

Засаг, хошууны бэйс

1774-1781

Өлзийбүтэх

Засаг, хошууны бэйс

1781-1803

Сономпил

Засаг, хошууны бэйс

1803-1808

Раднаабазар

Засаг, хошууны бэйс

1809-1841

Нямбадрах

Засаг, хошууны бэйс

1841-1854

Чагдаржав

Засаг, хошууны бэйс

1854-1900

Нацагдорж

Засаг, төрийн бэйл

1901-1919

Сангабазар

Засаг, төрийн бэйл

1919-1923

Дөрвөдийн хоёр гарын чуулганы газрын зураг (1907)

Ашигласан ном зохиол

Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dooradu). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990

Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998. 

Монгол улсын шастир II. Улаанбаатар, 1997. 

На.Сүхбаатар. Баруун хязгаарын нийгэм-улс төрийн хөгжлийн түүхэн тойм (ХХ зууны эхэн үеэс 1930-аад он). Улаанбаатар, 2000.  

X
by AdChoices

Оюунжаргал О. Манж Чин улсаас монголчуудыг захирсан бодлого. (ойрадуудын жишээн дээр). Улаанбаатар, Арвинсудар. 2009. т.185-186. 


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол