Эеэр засагч хаан. (С.Жигмэдсүрэн, Г.Буянтогтох. Манж гүрний хураангуй түүх. УБ., 2010. 36-р тал)

Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Мин улс, Тэнгис ван, Халхын Сэцэн хан, Амур мөрөн
Төрөл түүхэн зүтгэлтэн
Цаг үе Манж Чин улс
Хэний хаанчлалын үед XVI зуун
Салбар улс төр
Өөр нэр (цол, сүмийн цол, хоч нэр гэх мэт) оны цолыг монголоор Эеэр засагч, манжаар Ижисун дасан, хятадаар Шүньжи
Хүйс Эр
Төрсөн он, сар, өдөр 1638
Нас барсан он, сар, өдөр 1661
Овог, аймаг Манж, Айсингиоро
Төрсөн газар Мүгдэн
Албан тушаал 1643-1661 онд төр барьсан Манж Чин улсын гуравдахь хаан
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) Өндөр өвөг нь Гиочанга,элэнц өвөө нь Такши, өвөө нь Нурхач , эцэг нь Дээд эрдэмт Абахай хаан, эх нь боржигин овгийн Хорчины Зайсан ноёны охин Бумбутай, 11 хатантайгаас хатан өргөмжлөгдсөн 3 байснаас нэгийг нь буулгасан, өргөмжлөгдөөгүй 8, 8 хүү, 6 охин,үрчилсэн охин 3

Эеэр засагч хаан

Эеэр засагч нь 1643-1661 онд Манж Чин улсын төрийг барьсан гуравдахь хаан. 1643-1661 онд төр барьж Хятадын Мин улсыг бүхэлд нь захирсан Манж Чин улсын хаан байв.

Эеэр засагч хааны үед Манж Чин улсын дотоод улс төрийн байдал дайн сөргөлдөөний байдалтай байв. Хэдийгээр нас залуу, богино хугацаанд төр барьсан ч Манж Чин улсад тулгараад байсан асуудлыг туршлагатай улс төрчдийн дэмжлэгтэйгээр даван туулжээ. Түүний төр барьж байх хугацаанд Хятадын Мин улсын үлдсэн газар нутгийг бүхэлд нь эзлэж, Амур, Сунгари мөрний орчмоор газар нутгаа шаргуу тэлж байсан Хаант Оросын газар нутгийн түрэлтийг хэсэг хугацаанд зогсоон барьж чадав.

Сиймхий ашиглан оргон зугатсан Сөнид аймгийн Тэнгис вангийн цэргийг бутцохиж өөрийн улсад ашигтайгаар шийдвэрлэж чадав.

1643 онд Манж улсын нөлөө бүхий ноёд хуралдаж  Дээд эрдэмт хааны 5 настай хүү Фүлинг өргөмжлөхөөр тогтов.

1644 онд Манжийн цэрэг Бээжинг эзлээд Фүлинг хаан ширээнд ёслон залж Эеэр засагч хаан хэмээн өргөмжлөв. Нийслэлийг Мүгдэнгээс Бээжинд шилжүүлэв. Балчир хааны нэрээр авга ах Доргон нь төр барив. Хэдийгээр Манжийн цэрэг Бээжинг эзлэн авсан ч өмнөд хэсэг нь Мин улсын мэдэлд байсан учир үргэлжлүүлэн Хятад орныг дайлж бүхэлд нь эзлэн авав. Хятадын Мин улсыг бүхэлд нь захирсан Манж Чин улсын хаан болов.Мөн Сөнид аймгийн Тэнгис вангийн хэргээс улбаалан Халхын Сэцэн хан, Түшээт ханы цэрэгтэй байлдаж ялсан ч Манж улсын дотоод улс төрийн байдал тогтворгүйн улмаас 1646 онд цэргээ Халхын нутгаас буцаан татжээ.

Мин улсыг эзлэн авсны дараа Манжийнулсын  эрх баригчид  Халхтай холбоотой асуудлыг хүчээр шийдэх, тулган хүлээлгэхийг илт оролдох болжээ.Эеэр Засагч хаан Сөнид аймгийн хэрэг явдлаас үүдэн Халхын хан нарын харилцаагаа сайжруулах гэсэн оролдлогыг хүлээн авсангүй.

1650 онд Доргоныг зуурдаар нас барсны дараа 1651 оноос 13 настай Эеэр засагч хаан биеэр төр засах болсныг мэдэгдэв. Тэрбээр Мингийн үед байсан сургуулийг дахин нээж, төрийн удирдах байгууллагыг сэргээж, хятад хүмүүсийг олноор нь төрийн албанд авчээ. Ордонд хятад тайган нарын тоо хурдацтай өсч 5000-д хүрсэн ба тэдэнтэй даруй тэмцэл явуулахад хүрчээ.

1654 онд Амур, Сунгар мөрний сав газраар эзэмшлээ байгуулж байсан Хаант Орос улсын  Фёдор Байков тэргүүтэй элч ирж хэлэлцээр хийж алба барихыг шаардсан ч хүлээж авсангүй. Элчийг буцсаны дараа  1658 онд Амур Сунгар мөрний бэлчирт Манж-Солонгосын хамтарсан  флот 40 усан онгоцоор довтолж ялалт байгуулан хэсэг хугацаанд Оросуудын Амур мөрний дунд урсгалаар нэвтрэн орохыг зогсоож чаджээ.

1661 онд Эеэр засагч хаан 23 насандаа цэцэг өвчнөөр таалал төгсчээ. (С.Цолмон)

Ашигласан ном зохиол

Алтан улсын түүх, Түдэн,Өлзийт нар орчуулав. Үндэстний хэвлэлийн хороо,1988.

Дайчин гүрний дотоод яамны монгол бичгийн гэрийн данс, 11 дэвтэр, Эрхлэн хэвлүүлсэн А.Цанжид, УБ.,2010

Жигмэдсүрэн С., Буянтогтох Г, Манж гүрний хураангуй түүх, УБ.,2010.

Монгол улсын түүх, Дөтгөөр боть, УБ.,2003

Непомнин О. Е. История Китая: эпоха Цин. XVII — начало XX века,М., 2005.


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол