Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Манжийн Энх-Амгалан хаан, Халхын хант улс, Түшээт хан
Төрөл үйл явдал
Цаг үе XVII зуун
Салбар улс төр
Бүс нутаг Өнөөгийн БНХАУ
Болсон цаг хугацаа 1691
Хаана болсон Долоннуур
Холбогдох түүхэн хүн, аймаг угсаатан Манжийн Энх-Амгалан хаан, Түшээт хан Чахундорж, Өндөр гэгээн Занабазар манж, монгол

Долоннуурын чуулган

Олон жил үргэлжилсэн Халхын ноёд, Халх-Ойрадын хоорондын тэмцлийг Манжид ашигтайгаар шийдвэрлэсэн чуулган.

Манж улсын төрөөс чуулган хийх газрыг Долоннуурт сонгож авсан нь: нэгд, Халхын хант улсын газар нутаг Ойрадын Галдан хааны мэдэлд байсан, хоёрт, Мүгдэн, Бээжин, Халх, Өвөр Монголын нутгийн заагт орших, олны хөлийн газрыг сонгон авсан нь Манж хаан сүр хүчээ олны өмнө гайхуулах, алдаршуулахад анхаарсан хэрэг байв.

Хааны төлөөний сайд чуулганы ажлыг тусгайлан бэлтгүүлж, ёслолын дэс дараа, дэг ямбыг маш нарийн зохион байгуулсан байжээ.

1691 оны 4-р сарын эцсээр Энх-Амгалан хаан 16 хүрээ, 23 баг цэргээр хамгаалуулж Долоннуурт ирж 5-р сарын шинийн 2-нд чуулган эхэлжээ. Тус чуулганд Манж улсын Энх-амгалан хаан тэргүүтэй дээд зиндааны ноёд, түшмэл, Халхын Түшээт хан Чахундорж, Өндөр гэгээн Занабазар, Сэцэн хан Өмэхэй, Засагт ханы ойр угсааныхан бүгд 500 гаруй ноёд, тайж нар, мөн өвөрлөгч 49 хошууны нөлөө бүхий том ноёд оролцжээ.

Долоннуурын Асу хэмээх хаалганы өмнө их ёслолыг үйлдэж, Манжийн хааны зарлигийг уншин сонсгожээ. Зарлигийн агуулга нь 1680-аад оноос хойш Халхын талаар явуулсан төрийн бодлого, цаашид Халхыг хэрхэн захирах талаар тодорхой дурджээ.

Тус чуулганаар Халхын 5 хүнд чин ван, 6 хүнд жүн ван, 3 хүнд бэйл, 4 хүнд бэйс, 7 хүнд гүн, 6 хүнд тэргүүн зэрэг тайж олгож, 34 ноёныг хошууны засаг ноён болгож, тус 34 хошууг Түшээт ханы 16, Сэцэн ханы 11, Засагт ханы 7 ноёнд хуваан захируулжээ .

Тийнхүү Халхыг Манжийн харъяат гэж албан ёсоор тунхагласан нь нийт Монголын тусгаар тогтнолын үйл хэрэгт ихээхэн хохирол учруулсан юм. Энэ үйл явдалд их ач холбогдол өгч байсан нь юуны өмнө, Халхын хант улсыг  оруулж авснаар цааш Зүүнгар, Хөх нуур, Түвэд, Ойрад, Хами зэрэг улс орнуудад төрийн бодлогоо явуулах боломж нээгдсэн төдийгүй тэдгээрийг байлдан эзлэхэд Өвөр Монгол, Халхын цэргийн хүчийг ашиглах боломж олж буй зэрэгтэй холбоотой байв. (С.Цолмон)

Ашигласан ном зохиол

Биеэр дайлж өрнө, умрын газрыг төвшитгөн тогтоосон бодлогын бичиг.Алшаа зүүн хошууны Засгийн ордноос зохион байгуулан хэвлүүлэв. ӨМСХХ.,1992

Гонгор Д., Халх товчоон, I боть,УБ.,1970

Далай Ч., Ойрад Монголын түүх, Тэргүүн боть, УБ.,2002

Нацагдорж Ш., Халхын түүх,УБ.,1963

Цолмон С., Галдан бошгот хаан.Нийгэм улс төрийн харилцаа,УБ.,1994,1999

Монгол улсын түүх, Дөтгөөр  боть, УБ., 2003


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол