Хамаа бүхий үг | Цыши хатан, Приморийн хязгаар,Владивостокийн усан боомт |
Төрөл | түүхэн зүтгэлтэн |
Цаг үе | Манж Чин улс, XIX зуун |
Салбар | улс төр |
Өөр нэр (цол, сүмийн цол, хоч нэр гэх мэт) | Оны цолыг манжаар Ёнинга дасан, хятадаар Тунжи хэмээдэг. |
Хүйс | Эр |
Төрсөн он, сар, өдөр | 1856 |
Нас барсан он, сар, өдөр | 1875 |
Овог, аймаг | Манж, Айсингиоро |
Төрсөн газар | Манж Чин улсын хааны ордон Бор хот |
Албан тушаал | Манж Чин улсын арав дахь хаан |
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) | Элэнц өвөг нь Сайшаалт ерөөлт хаан, өвөө нь Төр гэрэлт, Эцэг нь Түгээмэл элбэгт хаан,эх нь ехэнара овогт Цыши хатан, 5 хатантай, үр хүүхэдгүй |
Бүрэнт засагч 5 настайдаа хаан өргөмжлөгдөв. Түгээмэл элбэгт хаан, хүүдээ төр барихад нь зөвлөх Сусунь нарын хааны төрлийн 4, Муин нарын 4 сайд, бүгд 8 хүнийг нэр заасан боловч Бүрэнт засагчийн ээж Цыши хатан Гун вангийн тусламжтай төрийн эргэлт хийж их хатан Цыань-ий хамт хүүгийнхээ нэрийн өмнөөс төр барьжээ.
Манж Чин улсад удаа дараа бослого хөдөлгөөн дэгдэж, мөн хар тамхины дайн хоёр ч удаа гарсан нь улс орны эдийн засгийг бүхэлд нь хүнд байдалд оруулжээ. Тиймээс Англи, Франц, Хаант Орос зэрэг орнуудтай хэлэлцээр хийж алдагдалтай ч зарим тохиролцоонд хүрчээ. Франц улстай гэрээ хийж Вьетнамд нөлөөгөө тогтоохыг зөвшөөрчээ.
1861 онд Манж Чин улс Приморийн хязгаарыг Хаант Орост шилжүүлэн өгсөн ба тэр үеэс Владивостокийн усан боомт байгуулагджээ.
1862 оны Орос, Чин улсын гэрээгээр, Орос улсын худалдаачид Монгол газар гаальгүйгээр худалдаалах эрх олж авсан нь Орос улсын худалдаа хурдацтай нэвтрэхэд нөлөөлжээ. Энэ бүх гэрээ хэлэлцээрийг хааны нэрийн өмнөөс Цыши хатан хийжээ.
1872 онд Бүрэнт засагч хаанд Шулуун хөх хошууны аруд овогт Буяныг их хатан болгов. Өөр дөрвөн хатан авсан боловч үр хүүхэдгүй.
1873 оноос Бүрэнт засагч хаан бие даан төр барих болж 1874 онд улсын сан хэцүү байхад зуны ордныг засварлана хэмээн Гун ван, Чунь ван зэрэг авга нартайгаа маргалдав.
1875 онд халдварт өвчнөөр 19 насандаа таалал төгсчээ. Бүрэнт засагч хааны жирэмсэн байсан Буян хатан удалгүй нас барсан учир угсаа залгах хүүхэдгүй. (С.Цолмон)
Алтан улсын түүх, Түдэн, Өлзийт нар орчуулав. Үндэстний хэвлэлийн хороо,1988
Дайчин гүрний дотоод яамны монгол бичгийн гэрийн данс, 11 дэвтэр, Эрхлэн хэвлүүлсэн А.Цанжид, УБ.,2010
Жигмэдсүрэн С., Буянтогтох Г., Манж гүрний хураангуй түүх, УБ.,2010.
Нацагдорж Ш. Халхын түүх,УБ.,1963
Монгол улсын түүх, Дөтгөөр боть, УБ.,2003
Международные отношения в Центральной Азии в XYII-XYIII, М.,1989
Непомнин О. Е. История Китая: эпоха Цин. XVII — начало XX века,М., 2005.
Цзюн Чан. Императрица Цыси , Белоусов С.А.,М., 2015
Evelyn S. Rawski, The Last Emperors: A Social History of Qing Imperial Institution University of California Press, 1998,
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он