Жалханз хутагт Дамдинбазар

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Хантайшир уулын аймгийн Өлзийт Баянзүрх уулын хошуу
Төрөл Шавь, хошуу
Цаг үе 1825-1926 он
Хэний хаанчлалын үед Төр гэрэлт
Анхны тамга барьсан хутагт V дүрийн Жалханз хутагт Лувсанбалжирлхүндэв
Байгуулагдсан он цаг 1825
Татан буугдсан он цаг 1926
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) Жалханз хутагтын шавь
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) Жалханз хутагтын шавь
1923 оноос хойш (1923-1926) Хантайшир уулын аймгийн Өлзийт Баянзүрх уулын хошуу
1918 оны хүн амын тоо Өрх – 545. Эрэгтэй – 1051 (үүнээс лам банди – 433, шавь ард – 555, сул эр – 63). Эмэгтэй – 952. Нийт – 2003.
Одоогийн Хөвсгөл аймгийн Цагаан-Уул сумны нэг хэсэг
Хошууны дотор байсан сүм хийд Равданчойнхорлин – Жалханз хутагтын хүрээ (1801)
Сүүлчийн засаг барьсан хутагт Дамдинбазар

Жалханз хутагтын шавь (Засагт хан аймаг)

Чин улсын үеийн Халхын тамгатай хутагтын шавь

    Халхын баруун гарын хотогойдын Алтан хаан Омбо эрдэнийн хүү нь анх Жалханз хутагт хэмээн тодорчээ. Үүнээс хойш хотогойд нарын дунд үе улиран тахигдсаар нийт 9 дүр хувилжээ. V дүрийн хувилгаан Лувсанбалжирлхүндэвийн үед Манжийн хаанаас түүнд харьяат ардыг захирах тамга олгож харьяат шавийн нутгийг тогтоож өгчээ. Тус шавийн нутаг нь хойш Ухаа хурган, Нарийн хужирт, урагш Сангийн далай, баруунш Шарга гол, Тунамал нуур, зүүнш Хөх хөтөл, Хөх цав хүрэх бөгөөд баруун талдаа Эрдэнэ дүүрэгч засгийн хошуу, зүүн талдаа Ахай бэйсийн хошуутай зах нийлэх багашиг нутагтай байжээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад VIII дүрийн Жалханз хутагт Дамдинбазар идэвхийлэн зүтгэж баруун хязгаарыг чөлөөлөх үйлст гавьяа байгуулж, 1922-1923 оны хооронд ерөнхий сайдаар ажиллаж байв. 1923 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр тус шавийг Хантайшир уулын аймгийн Өлзийт Баянзүрх уулын хошуу хэмээн өөрчилж Шарга гол, Бүрэнхаан, Түвшинмандал хэмээх 3 сумтай болгожээ. 1926 онд жижиг хошуудыг татан буулгахад Хантайшир уулын аймгийн Дэлгэрхаан уулын хошуунд нэгтгэжээ. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр тус шавийн хуучин нутаг нь Одоогийн Хөвсгөл аймгийн  Цагаан-Уул сумын нутагт багтан оржээ. (Б.Нацагдорж)

 

Ашигласан ном зохиол

Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990

Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.

Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998. 

Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207. 


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол