Мэргэн засгийн хошуу (Засагт хан аймаг)
Үндсэн мэдээлэл:
| Адил утгатай үг | Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганы дундад зүүн гарын баруун этгээдийн хошуу, Засагт хан аймгийн Мэргэн засгийн хошуу, Хантайшир уулын аймгийн Бөгдгөөн хан уулын хошуу |
| Төрөл | Хошуу |
| Цаг үе | 1757-1928 он |
| Хэний хаанчлалын үед | Тэнгэрийн тэтгэсэн |
| Анхны засаг ноён | Засаг, тэргүүн зэргийн тайж Батжаргал |
| Удам | Халхын баруун гарын хотогойдын засаг Бүүвэй бэйлийн төрлийн Лувсандашийн хүү Увшийн хүү Цэвэгжавын хүү |
| Харьяалал | Засагт хан аймаг |
| Байгуулагдсан он цаг | 1757 |
| Татан буугдсан он цаг | 1928 |
| Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) | Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганы дундад зүүн гарын баруун этгээдийн хошуу |
| Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) | Засагт хан аймгийн Мэргэн засгийн хошуу |
| 1923 оноос хойш (1923-1931) | Хантайшир уулын аймгийн Бөгдгөөн хан уулын хошуу |
| Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо | 1 сум |
| 1918 оны хүн амын тоо | Өрх – 152. Эрэгтэй – 290 (үүнээс тайж – 30, хамжлага ард – 83, лам банди – 78, сумны албат эр – 95, сул эр – 4). Эмэгтэй – 348. Нийт – 638. |
| Одоогийн | Хөвсгөл аймгийн Төмөрбулаг сум |
| Хошууны дотор байсан сүм хийд | Хошууны гол хүрээ (1757) |
| Сүүлчийн засаг ноён | Баянжаргал |
Мэргэн засгийн хошуу (Засагт хан аймаг)
Хотогойдын засаг бэйл Бүүвэйн төрлийн туслагч тайж Лувсандаш Бүүвэйг дагалдан урианхайг байлдан тохинуулахад дагалдан явж тогосын отго шагнуулсан байжээ. Лувсандашийн ач Цэвэгжав нь 1757 онд хуучин Зүүнгарын харьяат боссон урианхай нарыг нэхэн байлдахад амь үрэгдсэн тул нэхэн улсад туслагч гүнгийн хэргэм хүртээж, хүү Батжаргалд нь залгамжлуулж харьяат ардаар нь нэгэн хошуу зохиож засаг болгожээ. Тус хошууны нутаг нь Сангийн далайн зүүн этгээдэд зүүнш Хар бургас, өмнөш Цагаан бургас, баруунш Житэгэн, хойт талдаа Их тээлд хүрч, өмнө талдаа Сайн ноёны аймгийн Далай чойнхор засгийн хошуутай хойд талдаа Засагт хан аймгийн Ахай засгийн хошуутай зах нийлж байв. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууны засаг ноён Баянжаргалд үе улиран Мэргэн засаг цол хүртээсэн тул үүнээс хойш тус хошууг Засагт хан аймгийн Мэргэн засгийн хошуу хэмээн нэрийдэх болов. 1923 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошууг Хантайшир уулын аймгийн Бөгдгөөн хан уулын хошуу хэмээн халжээ. 1 сум хүрэхгүй хүн амтай тул 1924 онд хуучин Далай засгийн хошуугаар байгуулсан Хантайшир уулын Бүрэнтогтох уулын хошуунд нэгтгэжээ. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Хөвсгөл аймгийн Төмөрбулаг сумын нутагт багтан оржээ. (Б.Нацагдорж)
Засаг ноёдын үе залгамжлал
|
Батжаргал |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1757-1795 |
|
Чойсүрэн |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1795-1807 |
|
Жамбал |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1807-1854 |
|
Гунгаадорж |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1854-1878 |
|
Баянжаргал |
Засаг, улсын түшээ гүнгийн зэрэг, улсад туслагч гүн |
1879-1923 |
Ашигласан ном зохиол
Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990
Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.
Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.
Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207.
Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол
Мэдээлэл
Салбар
Толийн тухай
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он