Халхын баруун гарын хотогойдын Увш хунтайжийн хүү Дай ноёны хүү Лувсан дай ноёны хүү Бүүвэйн дүү Шагж ахын хамт зүүнгарын олзноос мултран гарч Чин улсад дагаар ирсэнд Цахарт суулгаж байгаад Бүүвэйг засаг болгоход дэд зэрэг тайж болгожээ. 1715 онд ах Бүүвэйг дагалдан урианхай нарыг дагуулахад оролцон явжээ. 1724 онд засаг, улсад туслагч гүн өргөмжлөн харьяат ардыг тусгай хошуу болгон захируулав. 1737 онд өвчтэй болсон учир хүү Доржцэдэнд засаг, улсад туслагч гүнгийн хэргэмийг залгамжлуулав. 1756 онд шадар ван Чингүнжавыг цаазаар авч түүний харьяат ардаас мянгад отгийг Доржцэдэнд өгч захируулжээ. Гэвч мянгад нар тэднийг гадуурчилж хашраасан хэмээн заалдаж Ховдын жанжинд захирагдах бүгдийн даргын хошуу болон салж гарав. Тус хошууны нутаг нь Дэлгэр мөрний зүүн хөвөөнд зүүнш Дэлгэр мөрөн, хойш Хөх цав, өнмөш Цагаан бургас, баруунш Хар бургас, зүүн хойш Хөх хөтөл, баруун хойш Их тээл, зүүн өмнөш Жилчиг, баруун өмнөш Тээл хүрч хойт талаараа Ахай засгийн хошуутай, зүүн талаараа Сайн ноёны аймагтай, өмнө талдаа Мэргэн засгийн хошуутай баруун талдаа Эрдэнэ дүүрэгч засгийн хошуутай тус тус зах нийлнэ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууны засаг Базаррагчаад үе улиран Далай засаг цол хүртээсэн тул үүнээс хойш тус хошууг Засагт хан аймгийн Далай засгийн хошуу хэмээн нэрийдэх болов. 1923 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр Хантайшир уулын аймгийн Бүрэнтогтох уулын хошуу хэмээн нэрийдэж, 1928 онд Бөгдгөөн хан уулын хошуутай нэгтгэв. 1929 онд тус хошууг Наранжаргалант уулын хошуунд нэгтгэв. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Хөвсгөл аймгийн Төмөрбулаг, Бүрэнтогтох хоёр сумын нутагт багтан оржээ. (Б.Нацагдорж)

Засаг ноёдын үе залгамжлал

Далай засгийн хошууны газрын зураг