Адил утгатай үг | Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганы зүүн гарын хойд адгийн хошуу, Засагт хан аймгийн Зоригт засгийн хошуу, Хантайшир уулын аймгийн Зүүн Ханхөхий уулын хошуу |
Төрөл | Хошуу |
Цаг үе | 1726-1931 он |
Хэний хаанчлалын үед | Найралт төв |
Анхны засаг ноён | Засаг, тэргүүн зэргийн тайж Ядамжав |
Удам | Халхын баруун гарын Ноёндай хатан баатарын хүү Төвд хатан баатрын хүү Сайнбадма хатан баатарын хүү Цэрэнгомбын хүү Гүнзэн хатан баатарын хүү |
Харьяалал | Засагт хан аймаг |
Байгуулагдсан он цаг | 1726 |
Татан буугдсан он цаг | 1924 |
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) | Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганы зүүн гарын хойд адгийн хошуу |
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) | Засагт хан аймгийн Зоригт засгийн хошуу |
1923 оноос хойш (1923-1931) | Хантайшир уулын аймгийн Зүүн Ханхөхий уулын хошуу |
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо | 1 сум |
1918 оны хүн амын тоо | Өрх – 110. Эрэгтэй – 412 (үүнээс тайж – 99, хамжлага ард – 93, лам банди – 87, сумны албат эр – 78, сул эр – 55). Эмэгтэй – 236. Нийт – 648. |
Одоогийн | Увс аймгийн Зүүнхангай сумын нэг хэсэг |
Хошууны дотор байсан сүм хийд | Тодорхойгүй |
Сүүлчийн засаг ноён | Наваанцэрэн |
Тус хошууны анхны засаг ноён Ядамжав нь элжигэний Гүнзэн хатан баатарын ахмад хүү бөгөөд түүний хошууны туслагч тайж байжээ. 1726 онд урианхайг тохинуулахад хүчин зүтгэсэн тул хотогойдын жанжин бэйл Бүүвэй түүнийг тусгай хошуу захируулан засаг болгоё хэмээн айлтгасанд зөвшөөрч Ядамжавыг засаг, тэргүүн зэргийн тайж өргөмжлөв. 1742 онд нас барсанд түүний хүү Гэндэнд засаг, тэргүүн зэргийн тайжийн хэргэмийг залгамжлуулав. 1758 онд нас барсанд хүү Цэрэвдоржид засгийн тушаалыг залгамжлуулжээ. Энэ хоёр засаг ноён цэргийн хэрэгт ихээхэн зүтгэн явав. Тус хошуу нь элжигэний нөгөө нэг хошуу болох Чин ачит засгийн хошууны хамтаар Идэр чулуутын газраас нүүн яваас Ханхөхий уулын газар ирж нутаглажээ. Хойд талдаа гэр харуулын нутаг, зүүн талдаа Эрдэнэ дүүрэгч засгийн хошуу, өмнө талдаа Сартуул сэцэн засгийн хошуу, баруун талдаа Чин ачит засгийн хошуутай зах нийлнэ. Ардын дунд тус аймгийн Чин ачит засгийн хошууг их элжигэн, тус хошууг бага элжигэний хошуу хэмээн ялган хэлэлцдэг байжээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууны засаг ноён Наваанцэрэн идэвхийлэн зүтгэсэн тул Жавзандамба хутагт Богд хаанаас түүнд үе улиран Зоригт засаг цол хүртээв. Үүнээс хойш тус хошууг Засагт хан аймгийн Зоригт засгийн хошуу хэмээн нэрийдэх болжээ. 1923 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошууг Хантайшир уулын аймгийн Зүүн Ханхөхий уулын хошуу хэмээн өөрчлөн нэрийдэж, Бадрах уулын сум хэмээх 1 сумтай болгов. 1924 онд их элжигэний Ханхөхий уулын хошуутай нэгтгэв. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Увс аймгийн Зүүнхангай сумын нутагт багтан оржээ. (Б.Нацагдорж)
Засаг ноёдын үе залгамжлал
Ядамжав |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1726-1742 |
Гэндэн |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1742-1758 |
Цэдэвдорж |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1758-1773 |
Баатар |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1773-1827 |
Ринчинбал |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1827-1878 |
Наваанцэрэн |
Засаг, улсад туслагч гүн, хошууны бэйс |
1879-1923 |
Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990
Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.
Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.
Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207.
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он