Халхын баруун гарын Ноёндай хатан баатарын угсааны элжигэний Гүнзэн хатан баатар 1688 онд зүүнгарын цэрэгт дарагдаад харьяат ардыг аван Чин улсад дагаар орсонд Муумянганы нутагт суулгажээ. 1691 оны Долнуурын чуулган дээр Чин улсын хаанд бараалхаар очсонд харьяат ардаар хошуу зохиож, түүнийг засаг болгон тэргүүн зэргийн тайж өргөмжлөв. Галдан бошогтын нас барсны сүүлээр түүний харьяат ардыг Идэр, Чулуутын газар нүүлгэж суулгажээ. 1711 онд Гүнзэнийг улсад туслагч гүн өргөмжлөв. 1713 онд нас барсанд хоёрдугаар хүү Минжүүрт засаг, улсад туслагч гүнгийн хэргэмийг залгамжлуулжээ. 1715 онд Минжүүрийн харьяат ардыг Идэр, Чулуутаас Их аралын зүг нүүлгэн суулгаж байгаад 1731 онд зүүнгарын довтолгооноос сэргийлэн тус хошууны нутгийг дотогш шилжүүлэн суулгав. Зүүнгартай хилийн шугамыг хэлэлцэн тогтсоны дараа нүүлгэн суулгасан тус хошууны нутаг нь хойшоо гэр харуулын нутаг, баруун талдаа дөрвөд, өмнө талдаа Сэцэн сартуулын хошуу, зүүн талдаа Зоригт засгийн хошуутай зах нийлэх болжээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууны ноён Гончигдамба идэвхийлэн оролцож явсан тул Жавзандамба хутагт Богд хаанаас үе улиран Чин ачит засаг цол хүртээсэн тул үүнээс хойш тус хошууг Засагт хан аймгийн Чин ачит засгийн хошуу хэмээн нэрийдэх болов. 1923 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошууг Хантайшир уулын аймгийн Ханхөхий уулын хошуу хэмээн нэрийдэж, Алтан-Элс, Батсайхан, Баясгалан, Цагаанхайрхан, Цагааннуур, Чандмань зэрэг 6 сумтай болгожээ. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Увс аймгийн Өндөрхангай, Зүүнхангай, Баруунтуруун, Цагаанхайрхан сумдын нутагт багтан оржээ. (Б.Нацагдорж)

Засаг ноёдын үе залгамжлал

Чин ачит засгийн хошууны газрын зураг