Адил утгатай үг | Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганд хавсаргасан хойдын засгийн хошуу, Засагт хан аймгийн Сүжигт засгийн хошуу, Хантайшир уулын аймгийн Батхайрхан уулын хошуу, Сүжигт гүнгийн хошуу |
Төрөл | Хошуу |
Цаг үе | 1755-1931 он |
Цаг үе | 1755-1931 он |
Хэний хаанчлалын үед | Энх-Амгалан |
Анхны засаг ноён | Засаг, улсад туслагч гүн Бажи |
Удам | Дөрвөн ойрадын хойд аймгийн Их мянган овогтой язгууртан Лувсангийн хүү |
Харьяалал | Засагт хан аймаг |
Байгуулагдсан он цаг | Тодорхойгүй |
Татан буугдсан он цаг | 1924 |
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) | Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганд хавсаргасан Хойдын засгийн хошуу |
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) | Засагт хан аймгийн Эрдэнэ засгийн хошуу |
1923 оноос хойш (1923-1931) | Хантайшир уулын аймгийн Батхайрхан уулын хошуу |
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо | 1 сум |
1918 оны хүн амын тоо | Өрх – 175. Эрэгтэй – 399 (үүнээс тайж – 86, хамжлага ард – 65, лам банди – 78, сумны албат эр – 115, сул эр – 61). Эмэгтэй – 201. Нийт – 600. |
Одоогийн | Говь-Алтай аймгийн Шарга сум |
Хошууны дотор байсан сүм хийд | Хошууны гол хүрээ (1765-1781 оны хооронд) |
Сүүлчийн засаг ноён | Цэрэнчагдаржав |
Тус хошууны засгийн өвөг Лувсан гэгч нь зүүнгарын хойд аймгийн язгууртан бөгөөд Галдан бошогт хаантай нийцгүй тул хошуудын Галдандоржийг түшин Алшаад сууж байжээ. 1697 онд Галдандорж Зүүнгарын зүг босч одоход дагасангүй харьяат ардыг аван хоцорсонд улсад туслагч гүнгийн зэрэг өргөмжлөн Халхын Засагт хан аймгийн улсад туслагч гүн Тонмогийн хамт суулгажээ. Түүнийг нас барахад хүү Бажид улсад туслагч гүнгийн хэргэм залгамжлуулан засаг хошуу болгож, Түйн голын газар байгуулсан өөлд чуулганд захируулжээ. 1731 онд Зүүнгарын цэрэг довтлон ирсэнд Бажи нар хэсэг албатыг аван тэдэнд дагаар оржээ. Нэг хэсэг албат нь уг нутагтаа суусаар хоцорсныг гүн Тонмогийн хошуунд хавсарган захируулжээ. Зүүнгарт дагасан Бажи нарыг Төмөрт нуурын (Иссык-Куль нуур) газарт нүүлгэн суулгав. 1755 онд Чин улсын цэрэг Зүүнгарыг дайлан орж мөхөөхөд Бажийн дүү Галдандаржаа харьяат ардыг аван дагаар ирсэнд түүний хуучин ялыг хэлтрүүлж засаг, тэргүүн зэргийн тайж болгон халхын Засагт хан аймагт хавсарган суулгажээ. Тус хошууны нутаг нь баруун болон өмнө талдаа талдаа Засагт хан аймгийн Дайчин засгийн хошуутай, хойд талдаа Баатар засгийн хошуу, Үйзэн засгийн хошуу, зүүн талдаа Засагт ханы хошуутай зах нийлнэ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууны засаг ноёнд үе улиран Сүжигт засаг цол, улсад туслагч гүнгийн хэргэм хүртээсэн тул үүнээс хойш тус хошууг Засагт хан аймгийн Сүжигт засгийн хошуу хэмээн нэрийдэх болов. 1923 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошууг Хантайшир уулын аймгийн Батхайрхан уулын хошуу хэмээн өөрчилж Батхайрхан уул гэх 1 сумтай болгов. 1924 онд тус аймгийн Гурвансайхан Жаргалант уулын хошуутай нэгтгэжээ. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Говь-Алтай аймгийн Шарга сумын нутагт багтан оржээ. (Б.Нацагдорж)
Засаг ноёдын үе залгамжлал
Бажи |
Засаг, улсад туслагч гүн |
?-1731 |
Галдандаржаа |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1755-1765 |
Лагчингара |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1765-1781 |
Сампилноров |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1781-1807 |
Лаваанбанжур |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1807-1850 |
Дамдин-Очир |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1850-1869 |
Цэдэндорж |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1869-1900 |
Сэдэвжидсүрэнжав |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1900-1913 |
Цэрэнчагдаржав |
Засаг, улсад туслагч гүнгийн зэрэг, тэргүүн зэрэг тайж |
1913-1923 |
Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990
Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.
Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.
Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207.
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он