Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганы зүүн гарын баруун этгээдийн хошуу, Засагт хан аймгийн Эрдэнэ засгийн хошуу, Хантайшир уулын аймгийн Сутай уулын хошуу, Эрдэнэ бэйсийн хошуу
Төрөл Хошуу
Цаг үе 1691-1931 он
Хэний хаанчлалын үед Энх-Амгалан
Анхны засаг ноён Засаг, төрийн бэйл Зодов дармашир хунтайж
Удам Гэрсэнз жалайр хунтайжийн ахмад хүү Ашихай дархан хунтайжийн ахмад хүү Баяндара хунтайжийн Лайхур хааны хүү Убандай дармаширийн хүү
Харьяалал Засагт хан аймаг
Байгуулагдсан он цаг 1691
Татан буугдсан он цаг 1931
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганы зүүн гарын баруун этгээдийн хошуу
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) Засагт хан аймгийн Эрдэнэ засгийн хошуу
1923 оноос хойш (1923-1931) Хантайшир уулын аймгийн Сутай уулын хошуу
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо 1 сум
1918 оны хүн амын тоо Өрх – 459. Эрэгтэй – 1336 (үүнээс тайж – 181, хамжлага ард – 121, лам банди – 387, сумны албат эр – 457, сул эр – 137). Эмэгтэй – 742. Нийт – 2078.
Одоогийн Ховд аймгийн Дарви сум
Хошууны дотор байсан сүм хийд Баясгалантын арын хүрээ (1696)
Сүүлчийн засаг ноён Гүнсэнсүрэн

Эрдэнэ засгийн хошуу (Засагт хан аймаг)

Чин улсын үеийн Халхын Засагт хан аймгийн хошуу

    Халхын баруун гарын олхонуудын Убандай дармашири ноёны хүү Зодов дармашири хунтайж нь 1687 онд Түшээт хаан Чахундорж нар Засагт хаан Шар, Сайн ноёны угсааны Дэгдээхэй мэргэн ахай нарыг барьж хорооход харьяат ардыг дагуулан Шарын хүүхдүүдийг аван Галдан бошогт хаанд дагаар оджээ. 1690 онд Галдан бошогт хаан Улаанбутангийн газар Чин улсын цэрэгт дарагдсаны дараагаар Зодов нь Засагт хаан Шарын хүү Баран нарыг аван Чин улса дагаар ирсэнд засаг болгон Хөххотын газар нутаглуулжээ. 1691 онд түүнийг төрлийн дүү Эрдэнэгомбын албатыг булаав хэмээн засгийн тушаалыг эвдсэн боловч удалгүй ялыг хүлээж  хаанд бараалхаар очсонд мөн хэвээр засаг болгож, төрийн бэйл өргөмжилжээ. 1692 онд нас барсанд ахмад хүү Самудоржид засаг, төрийн бэйлийн хэргэмийг залгамжлуулав. 1696 онд нас барсанд хүү Норовбандид залгамжлуулав. Тус хошууны нутаг нь урд талдаа Сутай уулаар Дархан засгийн хошуутай, баруун талаараа захчин гүн Самбуу, албан тарианы нутаг, Мянгад хошуу, хойд талаараа Сартуул сэцэн засгийн хошуу, Баатар засгийн хошуу, зүүн талаараа Дайчин засгийн хошуутай зах нийлнэ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууны засаг ноён Гүнсэнсүрэнд үе улиран Эрдэнэ засаг цол, бэйсийн хэргэм хүртээсэн тул үүнээс хойш тус хошууг Засагт хан аймгийн Эрдэнэ засгийн хошуу буюу Эрдэнэ бэйсийн хошуу хэмээн нэрийдэх болов. 1923 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошууг Хантайшир уулын аймгийн Сутай уулын хошуу хэмээн өөрчилж, Дарви, Хайрхан хэмээх 2 сумтай болгов. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Ховд аймгийн Дарви сумын нутагт багтан оржээ. (Б.Нацагдорж)

Засаг ноёдын үе залгамжлал

Зодов

Засаг, төрийн бэйл

1691-1692

Самудорж

Засаг, төрийн бэйл

1692-1696

Норовбанди

Засаг, төрийн бэйл

1696-1734

Ванжил

Засаг, улсын түшээ гүн

1734-1752

Махбал

Засаг, улсын түшээ гүн

1752-1785

Гүнчиндорж

Засаг, улсын түшээ гүн

1785-1807

Жамсранжав

Засаг, улсын түшээ гүн

1807-1818

Гадиндорж

Засаг, улсын түшээ гүн

1818-1865

Аюурсэдданзанжамц

Засаг, улсын түшээ гүн

1865-1901

Гүнсэнсүрэн

Засаг, бэйсийн зэрэг бэйл

1901-1923

Ашигласан ном зохиол

Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990

Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.

Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998. 

Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207. 


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол