Түргиш (Тоньюкукийн бичээст – Türgïš) аймгийн гарал үүсэл тодорхой бус. IV-V зууны үед Дорнод туркестанд нутаглаж байсан Юэбань аймгаас Түрэгийн үеийн Баруун Түрэгийн хаант улсын зарим аймгууд гаралтай гэж эрдэмтэд таамагладаг. Бумын хааны дүү Истеми ябгугийн захирч байсан Баруун түрэгийн гол хүн амыг түрэг дурсгал бичгүүдэд Он ок гэж нэрлэдэг бөгөөд тэд хоёр гарт хуваагддаг. Зүүн гарыг Дулу гэдэг ба түүнд – Чумукунь, Хулу У, Шэшэти, Алишэ/Хэлөши Туциши, Шуниши гэсэн таван аймаг багтдаг. Энэ таван аймгийн Туциши бол Тюргеш/Түргэш юм.
    Хятад сурвалжийн мэдээгээр Түргиш нь дотроо Согэ (索葛), Мохэ (莫賀) гэсэн хоёр аймагтай байжээ. Согэ (*Saqal, 706-711) бол Түргишийн хаант улсыг байгуулагч Учжилэ (*Očirliq, 699-706)-гийн хүү бөгөөд 711 онд Тоньюкукийн цэрэгт ялагдаж алуулжээ. Согэгийн захирч байсан аймгийг бас Шар түргиш гэдэг. Болчугийн тулалдаанаар түргишүүд ийш тийш бутарч сарниад зарим нь Талас, Чуйн гол зүгт буруулан нүүжээ. Күлтегиний хөшөөний бичигт тэд нарыг Хар түргиш (qara türgïš) гэж нэрлэжээ. Хятад сурвалжийн мэдээгээр Түрэгийн хожуу хаант улсын довтолгооны дараа 715 онд Түргишийн хаант улсыг сэргээн мандуулсан Сулу хааны аймгийг Хар түргиш гэдэг хэмээн өгүүлдэг.
    VII зууны дундуур Тан улс Дорнод туркестаныг эзлээд аймгуудын нутгийг харгалзан муж, тойрогт хуваасан юм. Тэгэхэд Түргишийн Хэлоши (賀羅施) чурын аймагт зориулж Цзешань дудугийн захиргааг байгуулсан. Цзешанийг Бортал голын савд, эсвэл өөр үеийн сурвалжаар бол Төмөрт нуураас баруунаа байсан гэж Э.Шаванн тэмдэглэжээ. Мөн Тан улсаас Баруун түрэгийн Ашина Хэлу хааныг сөнөөсний дараа засаг захиргааны нэгж байгуулахдаа Түргишийн Мохэ аймгийг Улу дуду болгожээ. Или голын дээд урсгал гэж Н.Я.Бичурин үздэг. Хятад сурвалжийн мэдээгээр Шар түргиш (Хэлоши, Согэ)-ийн Учжилэ VII зууны төгсгөл VIII зууны эхээр Суяб-д өргөөлж улсаа байгуулж эхэлжээ. 706 онд түүнийг залгамжилсан Согэгийн дүү Чжэну (遮弩) 709 онд ахтайгаа муудалцаж улмаар Капаган хаанаас тусламж хүсчээ. Капаган 2 түм цэргээр Согэг дайлжээ. Энэ шалтгаанаар Согэ Түрэгийн эсрэг Тан улс, Киргиз зэрэг оролцсон эвсэлд нэгджээ. Түрэгүүд 711 оны зун Болучу-д Түргишийн цэргийг бутцохиж Согэ, Чжэну нарыг алжээ. Үлдсэн Хар түргиш тэргүүт аймаг Табар нутаг руу зугтав. Түргишийн хаант улсыг VIII зууны тавь, жараад онд карлукууд мөхөөсөн юм. (Б.Батсүрэн)