Умардын хүмүүс ху эцэгтэй, сяньби эхтэй хүмүүсийг тефу гэж нэрлэдэг байжээ. Тефу овгийн Бобогийн 406 онд байгуулсан Ся улс 417-431 онд Пинлян мужийг эзэрхийлж байхдаа нутгийн янз бүрийн угсааны овгуудаас 500 өрх төмөрчдийг цуглуулж нэг овог (було) болгожээ. Тоба Вэй улс 431 онд Ся улсыг эзэлсэний дараа энэ төмөрчдийн хүрээ Умард Лян (397-439) улсад очжээ. Умард Лян улсыг Чжан Е тойргийн Лушуй голоор нутаглагч, Хүннүд алба хашдаг байсан Юэчжийн ахлагчаас гаралтай Цзюйцюй (沮渠) ургийн Мэнсунь үндэслэн байгуулсан. Түүний хүү Муцзяний үед Умард Вэй улсын Тоба Дао хаан цэрэглэж 439 оны намар Умард Лянг мөхөөв. Тоба Вэй улсад бууж өгсөн Муцзяний дүү Ухуй 442 онд Ганьсгийн Увэйгээс зугтаж Шаньшань (Крорайна)-д иржээ. Ухуй удалгүй 442 оны намар Гаочан (Турфан)-д очиж ван нь болжээ. Пинляний ху нараас бүрэлдсэн төмөрчдийн хүрээ түүнийг дагасаар Турфан ийнхүү ирэв. Тэд хүрээгээ Ашина гэж нэрлэжээ. Турфаны хойд этгээдийн уулаар сууж төмөр хайлуулж байсан ашиначуудыг 460 онд Гаочаныг довтолсон жужанчууд олзолж нутгийнхаа баруун зах Алтайд суулгав. Тэдний нутагт 487/492 онд Монголын Хангайн уул хавиас нүүсэн өндөр тэрэгтэнүүд ирж суух болов. Ашина нар ч түрэгжиж овгоо Түрэг гэж нэрлэсэн гэдэг.  Ашинагаас гадна Ашидэ, Шэли зэргээр овгууд нэмэгдэж олширсоор түрэгүүд арав гаруй овогтой болжээ. Түрэгийн арваад овгийг 535 оноос Бумын захирах болжээ. Түүний үед түрэгүүд хүчирхэгжиж хөрш өндөр тэрэгтэн аймгуудыг хураан захирч эхэлжээ. Эртний түрэг хэлт шинэ аймаг угсаа ийнхүү үүсч бүрэлджээ. Энэ үйл явцад Пинлян нутгийн олон ху нар мөн Гаочаны орчмын энэтхэг-европ хэлт овог, аймаг түүнчлэн V зууны сүүлээр Алтайд нүүж очсон өндөр тэрэгтнүүд чухал үүрэг гүйцэтгэжээ.
    Түрэгийн үеийн гэрэлт хөшөөний бичээс, эртний хятад сурвалжид түрэгүүдийг “12 түрэг”, “12 було/овог түрэг” гэж нэрлэжээ. Түрэгийн түрүү (552-630), хожуу (690-745) хаант улсыг байгуулсан, гол цөм нь болсон түрэгүүдийг ийн нэрлэсэн нь түрэгүүд дотроо арав гаруй овогтой байсны илрэл. Гэхдээ 12 түрэгийг бүрдүүлэгч овгууд зарим үед өөр өөр байжээ. Түрэгийн хожуу хаант улсын үед Ашина (Ашнас), Ашидэ (Аштак), Шэли-тули (Шардули), Юйшэши, Чжиши, Сунун, Баянь ашидэ, Да ашидэ (Тат аштак), Чо (Чик), Биши (Берсил), Сыби, Додииши зэрэг овог 12 түрэгт багтаж байсан бололтой. Түрэгийн хожуу хаант улсын нийт хүн ам, овог, аймгуудыг багтаасан Гучин түрэг гэсэн нэр томьёо Түрэгийн гэрэлт хөшөөний бичээс, хятад сурвалжид бас бий. Ашина нарын 12 түрэг овгуудаас гадна Буку, Тонра, Секир, Эдиз, Изгил, Огур нарын Токуз огузын 8 аймаг болон Яглакар, Күрэрбир, Утургар, Хасар, Ябуткар зэрэг 10 овогтой Он-Уйгурыг багтаасан токуз огузууд болон өөр бусад олон овог, аймаг Гучин түрэгийг бүрдүүлдэг байжээ.
    Түрэгийн Озмыш хаан 742 оны намар Басмыл, Уйгур, Карлукийн гурвалсан хүчинд ялагдсаны дараа 5 мянгаад өрх түрэгүүд Тан улсад зугтаж очжээ. VIII зууны үеийн Түвэдийн бичгийн сурвалжид Бүг чорын (Капаган хаан) түрэг 12 овогтой, овгууд бүгд нийлээд 6 мянган цэрэгтэй гэж бий. Бараг зургаан мянган өрх айл гэсэн үг. Тэгэхлээр 690 онд Монгол оронд буцаж ирээд хаант улсаа байгуулсан түрэгүүдийн ихэнх нь буюу 5 мянгаад нь 742 онд Тан улсын хилийн хойд нутгууд руу буцаж нүүжээ. Монголд үлдсэн түрэгүүд Озмыш тегинийг алагдсаны дараа дүүг нь хаан болгож Уйгуртай тэмцсэн ч 745 оны хаврын эхээр ялагдаж Баймай Хулунфу хаан нь алагджээ. Сүүлчийн түрэгүүд 745 оны 6-р сарын дундуур Уйгурын эсрэг босч тэмцсэн ч Моянчор бослогыг даржээ. Тан улсад зугтсан түрэгүүд хожим Шато зэрэг аймагт ууссан бололтой. Тэдэнд холбогдох хамгийн сүүлчийн мэдээ X зуунд холбогддог. (Б.Батсүрэн)