Хамаа бүхий үг | Сяньби |
Төрөл | Овог, аймаг |
Цаг үе | III - V зуун |
Угсаа | Монгол хэлтэн |
Бүс нутаг | Газал (Иньшань) уул, Ганьсу муж |
НТ III зууны үед Говийн араас Жуфусы, Чулянь, Чилу гэсэн 3 овог Иньшань уулыг чиглэн нүүж байжээ. Зам зуурт нэгэн аварга том яст мэлхий лугаа төстэй дов шиг зүйл гэнэт гарч ирсэн гэдэг. Аймаг олноороо тахил өргөхөд уг зүйл сарниж суурь дээр нь нялх хүүхэд үлджээ. Үр хүүхэдгүй нэгэн хөгшин түүнийг өргөж авч өсгөжээ. Хэгань (紇干) гэж нэрлэв. Арваад настайдаа моринд гарамгай, хүчит нумаар харваж чаддаг болсон түүний эр зоригийг олноороо шагших болжээ. Дөрвөн овог түүнийг хаан болгож Цифу кэхань тодо мохэ (乞伏可汗託鐸莫何) цол өргөв. Түүний цолыг Цифугийн Жигтэй бөө хаан гэж тайлбарладаг. Монгол хэлт аймгууд анх удаа хаан цол хэрэглэсэн нь энэ болой. Хэгань II зууны II хагасын үеийн хүн. Цифу аймгийн нэрийг Фан Чжуаню монгол хэлний “хүү” гэсэн утгатай Köbön гэж тайлбарласан.
Цифу аймаг Жуфусы, Чулянь, Чилу гэсэн гурван том овогтой. Чулянь, Чилу нь Табгачийн Вэй улсын түүх сударт 118 овог, аймгийн тоонд багтаж нэр нь дурдагдсан байдаг.
Цифу аймаг Их говийн ар нутгаас Иньшаньд ууланд ирж суурьшиж байгаад 265-274 оны үед дахин өмнө зүг нүүж Гаопинчуань (Ганьсу, Ланьчжоу)-д нутаглав. Энэ үед цифу нарыг Юлинь захирч байв. Юлинь, түүнийг залгамжилсан Жецюань, Лина, Цини, Шуянь нарын үед цифу аймаг хавь ойрын сяньби аймгуудын эзэд Луже, Тулай, Кэцюань, Мохоу нарыг довтолж эзэлж авчээ. Хятад сурвалжийн мэдээгээр бол цифу аймаг 5 мянган өрхтэй байсан, харин тэдэнтэй байлдсан сяньби аймгууд долоо, эсвэл гурав, эсвэл хоёр түмэн өрхтэй маш том аймгууд байжээ. 376 онд ор залгасан Гожэнь 385 онд өөрийгөө их шаньюй болгож оны цолоо Цзяньи гэж нэрлээд, түшмэдийн зэрэг дэвийг шинэчилж улсынхаа нутаг дэвсгэрийг 12 тойрогт хувааж Юнши хотыг нийслэл болгов. Гожэнийг 388 онд залгамжилсан дүү Ганьгүй өөрийгөө Цинь ван гэж өргөмжилсөн тул улсыг нь түүхэнд Баруун Цинь гэж нэрийдсэн. Цифугийн Баруун Цинь улсыг 431 онд Хэлянь Бобогийн байгуулсан Ся улс довтолж мөхөөсөн. (Б.Батсүрэн)
Цзинь улсын судар (хятад хэлээр)
Таскин В.С. Материалы по истории древних кочевых народов группы дунху. М., 1984
Сүхбаатар Г. Сяньби нарын угсаа гарал, соёл, аж ахуй, нийгмийн байгуулал (Нэн эртнээс м.э. IV зуун). УБ., 1971
Дэлгэржаргал П. Монголчуудын угсаа гарвал. УБ., 2005
Батсүрэн Б. Монголчуудын уг гарвал. Танин мэдэхүйн цуврал-3. УБ., 2015
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он