Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Халхын умард замын Цэцэрлэгийн чуулганы дундад умар этгээдийн адгийн хошуу, Сайн ноён хан аймгийн Эетэй засгийн хошуу, Цэцэрлэг мандлын аймгийн Эрдэнэ цогцолсон уулын хошуу, Цэцэрлэг мандлын аймгийн Рашаант уулын хошуу, Эетэй гүнгийн хошуу
Төрөл Хошуу
Цаг үе 1709-1925 он
Хэний хаанчлалын үед Энх-Амгалан
Анхны засаг ноён Засаг, тэргүүн зэргийн тайж Зинамида
Удам Түмэнхэн сайн ноёны арван хоёрдугаар хүү Бахаржа хүүхэний хүү Цэдэн илдэн цогтын хүү
Харьяалал Сайн ноёны аймаг
Байгуулагдсан он цаг 1709
Татан буугдсан он цаг 1925
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) Халхын умард замын Цэцэрлэгийн чуулганы дундад умар этгээдийн адгийн хошуу
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) Сайн ноён хан аймгийн Эрх засгийн хошуу
1923 оноос хойш (1923-1931) Цэцэрлэг мандлын аймгийн Эрдэнэ цогцолсон уулын хошуу, Цэцэрлэг мандлын аймгийн Рашаант уулын хошуу
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо 1 сум
1918 оны хүн амын тоо Өрх – 523. Эрэгтэй – 1354 (үүнээс тайж – 106, хамжлага ард – 299, лам банди – 433, сумны албат эр – 304, сул эр – 212). Эмэгтэй – 621. Нийт – 1975.
Одоогийн Архангай аймгийн Жаргалант сум
Хошууны дотор байсан сүм хийд Хошууны гол хүрээ (1814)
Сүүлчийн засаг ноён Намсрайжав

Эетэй засгийн хошуу (Сайн ноёны аймаг)

Чин улсын үеийн Халхын Сайн ноён аймгийн хошуу

    Халхын зүүн гарын Түмэнхэн сайн ноёны арван хоёрдугаар хүү Бахаржа хүүхэний ач Зинамида нь Сайн ноён Жамбыг дагалдан 1688 онд Чин улсад дагаар оржээ. Түүнийг тэргүүн зэргийн тайж өргөмжлөн Сайн ноён Жамбын хошуунд хавсарган захируулав. 1709 онд Зинамидаг засаг, тэргүүн зэргийн тайж өргөмжлөн тусгай засаг хошуу болгов. 1724 онд нас барахад нь түүний хүү Тэгшид засаг тэргүүн зэргийн тайжийн хэргэмийг залгамжлуулжээ. 1715 онд хотогойдын Бүүвэй бэйл урианхайг дайлахад тусгайлан айлтгаж байлдах мэргэжил сайтай хэмээн сонгуулсан хошуудын цэргийн дотор засаг тайж Зинамидагийн хошууны цэрэг багтаж байв. Тус хошуу нь зүүнш Бүргэтэй уул, өмнөш Дахын тал, баруунш Хайрхан уул, хойш Дахын адаг, зүүн хойш Азарга, хойш Нуламтын хойд уул, зүүн өмнөш Зуслан гол Баруун Хацавч, баруун өмнөш Чулуут гол хүрчээ. 1911 онд тус хошууны засаг ноён Даянжалбуд үе улиран Эетэй засаг цол шагнаж, монгол үсгийн тамга олгуулсан тул үүнээс хойш тус хошууг Сайн ноён хан аймгийн Эетэй засгийн хошуу гэх буюу ардын аман ярианд Эетэй гүнгийн хошуу ч гэх болжээ. 1923 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошууг Цэцэрлэг мандлын аймгийн Эрдэнэ цогцолсон уулын хошуу хэмээн нэрлэх болжээ. 1925 онд хүн ам бага, жижиг хошуудыг татан буулгаж нэгтгэхэд тус хошууг татан буулгаж Цэцэрлэг мандлын аймгийн Рашаант уулын хошуунд нэгтгэжээ. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр хуучин аймаг хошуудыг татан буулгахад тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Архангай аймгийн Жаргалант сумын нутагт багтан оржээ. (Б.Нацагдорж)

Засаг ноёдын үе залгамжлал

Зинамида

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1709-1724

Тэгш

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1724-1750

Увш

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1750-1788

Бодьсүрэн

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1789-1804

Гомбодорж

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1805-1843

Галсандорж

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1843-1850

Жанчивдорж

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1851

Риндорж

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1852-1895

Даянжалбу

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1897-1916

Ванчигнамжил

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1916-1918

Намсрайжав

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1918-1923

 

Ашигласан ном зохиол

Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990

Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.

Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998. 

Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207. 


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол