Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Халхын умард замын Цэцэрлэгийн чуулганы зүүн гарын дундад хошуу, Сайн ноён хан аймгийн Эрх засгийн хошуу, Цэцэрлэг мандлын аймгийн Баян-Агт уулын хошуу, Эрх гүнгийн хошуу
Төрөл Хошуу
Цаг үе 1759-1931 он
Хэний хаанчлалын үед Тэнгэрийн тэтгэсэн
Анхны засаг ноён Засаг, хошууны бэйс Цэвээндорж
Удам Сайн ноён чин ван Дэчинжавын хүү
Харьяалал Сайн ноёны аймаг
Байгуулагдсан он цаг 1759
Татан буугдсан он цаг 1926
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) Халхын умард замын Цэцэрлэгийн чуулганы зүүн гарын дундад хошуу
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) Сайн ноён хан аймгийн Эрх засгийн хошуу
1923 оноос хойш (1923-1931) Цэцэрлэг мандлын аймгийн Баян-Агт уулын хошуу
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо 1 сум
1918 оны хүн амын тоо Өрх – 410. Эрэгтэй – 794 (үүнээс тайж – 35, хамжлага ард – 148, лам банди – 329, сумны албат эр – 243, сул эр – 39). Эмэгтэй – 863. Нийт – 1657.
Одоогийн Булган аймгийн Баян-Агт сум
Хошууны дотор байсан сүм хийд Хошууны хүрээ (1798), Нарангийн хийд (1808)
Сүүлчийн засаг ноён Содномбагмиддорж

Эрх засгийн хошуу (Сайн ноёны аймаг)

Чин улсын үеийн Халхын Сайн ноён аймгийн хошуу

    Тус хошууны анхны засаг ноён Цэвээндорж нь угтаа Сайн ноён Дэчинжавын хошууны тэргүүн зэрэг тайж байв. 1754 онд цэргийн хэрэглэлд тусалсан учир гүнгийн зэрэг шагнагджээ. 1759 онд Сайн ноён Дэчинжав өөрийн хошууны өссөн хүн амаар нэг сум зохиож Цэвээндоржид захируулан түүний харьяатыг тусдаа засаг хошуу болгохыг гуйсанд зөвшөөрч Цэвээндоржийг засаг, хошууны бэйс өргөмжлөв. 1773 онд ялын учир тушаалаас огцруулж хүү Сандавдоржид нь засаг тушаалыг залгамжлуулав. Тус хошууны нутаг нь зүүнш Жаргалант, өмнөш Хуримт, баруунш Зүйрэй булаг, хойш Бэлчир, зүүн хойш Сэлэнгэ мөрөн, баруун хойш Сант, зүүн өмнөш Ширэмтэй, баруун өмнөш Зүйрэй булгийн эх хүрчээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууны засаг ноён Содномбагмиддоржид үе улиран Эрх засаг цол улсын түшээ гүнгийн хэргэм хүртээсэн тул үүнээс хойш тус хошууг Сайн ноён хан аймгийн Эрх засгийн хошуу хэмээн нэрийдэх болов. 1923 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошууг Цэцэрлэг мандлын аймгийн Баян-Агт уулын хошуу хэмээн өөрчлөн нэрлэж, Баянхайрхан, Баянзүрх, Баянцагаанхад гэх 3 сумтай болгожээ. Жижиг хошуудыг татан буулгах бодлогын хүрээнд 1926 онд тус хошууг Цэцэрлэг мандлын аймгийн Намнан уулын хошуунд нийлүүлэв. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр хуучин аймаг хошуудыг татан буулгахад тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Булган аймгийн Баян-Агт сумын нутагт багтан оржээ. (Б.Нацагдорж)

Засаг ноёдын үе залгамжлал

Цэвээндорж

Засаг, хошууны бэйс

1759-1773

Сандавдорж

Засаг, гүнгийн зэрэг тэргүүн зэргийн тайж

1773-1788

Ванчинжав

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1788-1812

Ойдовдорж

Засаг, гүнгийн зэрэг тэргүүн зэргийн тайж

1812-1843

Дамдинжав

Засаг, гүнгийн зэрэг тэргүүн зэргийн тайж

1843-1860

Самандабадра

Засаг, гүнгийн зэрэг тэргүүн зэргийн тайж

1860-1870

Үржинжав

Засаг, гүнгийн зэрэг тэргүүн зэргийн тайж

1870-1911

Содномбагмиддорж

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж, улсын түшээ гүн

1911-1923

 

Ашигласан ном зохиол

Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990

Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.

Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998. 

Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207. 


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол