Адил утгатай үг | Халхын умард замын Цэцэрлэгийн чуулганы зүүн гарын дундад хошуу, Сайн ноён хан аймгийн Эрх засгийн хошуу, Цэцэрлэг мандлын аймгийн Баян-Агт уулын хошуу, Эрх гүнгийн хошуу |
Төрөл | Хошуу |
Цаг үе | 1759-1931 он |
Хэний хаанчлалын үед | Тэнгэрийн тэтгэсэн |
Анхны засаг ноён | Засаг, хошууны бэйс Цэвээндорж |
Удам | Сайн ноён чин ван Дэчинжавын хүү |
Харьяалал | Сайн ноёны аймаг |
Байгуулагдсан он цаг | 1759 |
Татан буугдсан он цаг | 1926 |
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) | Халхын умард замын Цэцэрлэгийн чуулганы зүүн гарын дундад хошуу |
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) | Сайн ноён хан аймгийн Эрх засгийн хошуу |
1923 оноос хойш (1923-1931) | Цэцэрлэг мандлын аймгийн Баян-Агт уулын хошуу |
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо | 1 сум |
1918 оны хүн амын тоо | Өрх – 410. Эрэгтэй – 794 (үүнээс тайж – 35, хамжлага ард – 148, лам банди – 329, сумны албат эр – 243, сул эр – 39). Эмэгтэй – 863. Нийт – 1657. |
Одоогийн | Булган аймгийн Баян-Агт сум |
Хошууны дотор байсан сүм хийд | Хошууны хүрээ (1798), Нарангийн хийд (1808) |
Сүүлчийн засаг ноён | Содномбагмиддорж |
Тус хошууны анхны засаг ноён Цэвээндорж нь угтаа Сайн ноён Дэчинжавын хошууны тэргүүн зэрэг тайж байв. 1754 онд цэргийн хэрэглэлд тусалсан учир гүнгийн зэрэг шагнагджээ. 1759 онд Сайн ноён Дэчинжав өөрийн хошууны өссөн хүн амаар нэг сум зохиож Цэвээндоржид захируулан түүний харьяатыг тусдаа засаг хошуу болгохыг гуйсанд зөвшөөрч Цэвээндоржийг засаг, хошууны бэйс өргөмжлөв. 1773 онд ялын учир тушаалаас огцруулж хүү Сандавдоржид нь засаг тушаалыг залгамжлуулав. Тус хошууны нутаг нь зүүнш Жаргалант, өмнөш Хуримт, баруунш Зүйрэй булаг, хойш Бэлчир, зүүн хойш Сэлэнгэ мөрөн, баруун хойш Сант, зүүн өмнөш Ширэмтэй, баруун өмнөш Зүйрэй булгийн эх хүрчээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууны засаг ноён Содномбагмиддоржид үе улиран Эрх засаг цол улсын түшээ гүнгийн хэргэм хүртээсэн тул үүнээс хойш тус хошууг Сайн ноён хан аймгийн Эрх засгийн хошуу хэмээн нэрийдэх болов. 1923 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошууг Цэцэрлэг мандлын аймгийн Баян-Агт уулын хошуу хэмээн өөрчлөн нэрлэж, Баянхайрхан, Баянзүрх, Баянцагаанхад гэх 3 сумтай болгожээ. Жижиг хошуудыг татан буулгах бодлогын хүрээнд 1926 онд тус хошууг Цэцэрлэг мандлын аймгийн Намнан уулын хошуунд нийлүүлэв. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр хуучин аймаг хошуудыг татан буулгахад тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Булган аймгийн Баян-Агт сумын нутагт багтан оржээ. (Б.Нацагдорж)
Засаг ноёдын үе залгамжлал
Цэвээндорж |
Засаг, хошууны бэйс |
1759-1773 |
Сандавдорж |
Засаг, гүнгийн зэрэг тэргүүн зэргийн тайж |
1773-1788 |
Ванчинжав |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1788-1812 |
Ойдовдорж |
Засаг, гүнгийн зэрэг тэргүүн зэргийн тайж |
1812-1843 |
Дамдинжав |
Засаг, гүнгийн зэрэг тэргүүн зэргийн тайж |
1843-1860 |
Самандабадра |
Засаг, гүнгийн зэрэг тэргүүн зэргийн тайж |
1860-1870 |
Үржинжав |
Засаг, гүнгийн зэрэг тэргүүн зэргийн тайж |
1870-1911 |
Содномбагмиддорж |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж, улсын түшээ гүн |
1911-1923 |
Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990
Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.
Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.
Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207.
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он