Халхын зүүн гарын Түмэнхэн сайн ноёны хоёрдугаар хүү Данзан ламын хүү Лувсан эрдэнэ ялгуусан тойны хүү Судани нь сайн ноён Жамбыг дагалдан 1688 онд Чин улсад дагаар оржээ. Жамбын хошууны туслагч тайжийн тушаалыг хашиж явсан бөгөөд цэргийн хэрэгт хүчин зүтгэсэн тул сайн ноён Жамба хаанд өргөн мэдүүлж түүнийг угаас засаг болж явсан хүний үр бөгөөд цэргийн гавьяа байгуулсан тул албат ардыг салган тусгай хошуу болгохыг гуйсанд зөвшөөрч, Суданийг засаг, тэргүүн зэргийн тайж өргөмжлөв. 1700 онд нас барсанд түүний хүү Сарванжилд засаг, тэргүүн зэргийн тайжийн хэргэмийг залгамжлуулав. Тус хошууны нутаг нь зүүнш Дөлгөөн уул, өмнөш Бүүрцэг, баруунш Их булаг, хойш Урхит, зүүн хойш Шар тал, баруун хойш Цагаан хөтөл, зүүн өмнөш Зэрүүл, баруун өмнөш Савуул хүрчээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууны засаг ноён Цэрэндоржид үе улиран Ахай засаг цол, бэйсийн хэргэм хүртээсэн тул үүнээс хойш тус хошууг Сайн ноён хан аймгийн Ахай засгийн хошуу хэмээн нэрийдэх болов. 1923 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр тус хошууг Цэцэрлэг мандлын аймгийн Дөлгөөн уулын хошуу хэмээн өөрчлөн нэрлэж, Гүндсамбуу, Ласан, Тогос уул хэмээх 3 сумтай болгов. 1931 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр хуучин аймаг хошуудыг татан буулгахад тус хошууны нутаг нь Өвөрхангай аймгийн Дөлгөөн сум хэмээн явж байгаад хожим Зүүнбаян-Улаан сумын нутагт багтан оржээ. (Б.Нацагдорж)

Засаг ноёдын үе залгамжлал

Ахай засгийн хошууны газрын зураг