Адил утгатай үг | Халхын умард замын Цэцэрлэгийн чуулганы баруун гарын дундад адгийн хошуу, Сайн ноён хан аймгийн Дархан засгийн хошуу, Цэцэрлэг мандлын аймгийн Гучин уулын хошуу, Дархан гүнгийн хошуу |
Төрөл | Хошуу |
Цаг үе | 1712-1925 он |
Хэний хаанчлалын үед | Энх-Амгалан |
Анхны засаг ноён | Засаг, тэргүүн зэргийн тайж Дорж |
Удам | Түмэнхэн сайн ноёны хоёрдугаар хүү Данзан ламын дөрөвдүгээр хүүн Махадивагийн хүү |
Харьяалал | Сайн ноёны аймаг |
Байгуулагдсан он цаг | 1712 |
Татан буугдсан он цаг | 1925 |
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) | Халхын умард замын Цэцэрлэгийн чуулганы баруун гарын дундад адгийн хошуу |
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) | Сайн ноён хан аймгийн Илдэн засгийн хошуу |
1923 оноос хойш (1923-1925) | Цэцэрлэг мандлын аймгийн Гучин уулын хошуу |
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо | 1 сум |
1918 оны хүн амын тоо | Өрх – 238. Эрэгтэй – 358 (үүнээс тайж – 99, хамжлага ард – 59, лам банди – 66, сумны албат эр – 114, сул эр – 20). Эмэгтэй – 258. Нийт – 616. |
Одоогийн | Баянхонгор аймгийн Баацагаан сум |
Хошууны дотор байсан сүм хийд | Жаргалантын хүрээ |
Сүүлчийн засаг ноён | Балибуу |
Халхын зүүн гарын Сайн ноёны ойр төрөл бөгөөд Данзан ламын дөрөвдүгээр хүү Махадивагийн хүү Дорж нь 1688 онд зүүнгарын цэргийн довтолгооны хөлөөс зайлан Хөхнуурын зүг дүрвэн очиж суужээ. Зүүнгарын Галдан бошогт хааны цэрэг дайны хэрэг дууссаны дараа Сининд суусан Чин улсын сайд лам Шаннандоржоор дамжуулан уг нутагтаа буцахыг хүссэнд зөвшөөрөн Сайн ноён засаг Жамбын хошуунд сул тайж болгон захируулан суулгав. 1712 онд өөрийн албатыг аван тусдаа хошуу болохыг айлтгасанд зөвшөөрч Доржийг засаг, тэргүүн зэргийн тайж болгон тусгай хошуу болгожээ. 1725 онд Сайн ноёны аймгийг байгуулахад тус аймагт захирагдав. Тус хошууны нутаг нь зүүнш Мухар даль, өмнөш Цагаан нуур, баруунш Хар толгой, хойш Цагаан нуур цутгалан, зүүн хойш Хөх, баруун хойш Мухар даль уул, зүүн өмнөш Сайн худаг, баруун өмнөш Бөөн цагаан нуурт хүрчээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууны засаг ноёнд үе улиран Дархан засаг цол, улсад туслагч гүнгийн зэрэг хүртээсэн тул тус хошууг Сайн ноён хан аймгийн Дархан засгийн хошуу хэмээн нэрийдэх болж, энгийн ярианд заримдаа Дархан гүнгийн хошуу хэмээн нэрлэх болсон байна. 1923 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр Цэцэрлэг мандлын аймгийн Гучин уулын хошуу хэмээн өөрчилж, Цагаангол, Эрдэнэмандал хоёр сумтай болгожээ. 1925 онд жижиг хошуудыг татан буулгахад тус хошууг Цэцэрлэг мандлын аймгийн Баянхонгор уулын хошуунд нийлүүлэв. 1931 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр хошуудыг татан буулгаж шинэ аймаг сумдыг зохион байгуулахад тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Баянхонгор аймгийн Баацагаан сумын нутагт багтан оржээ. (Б.Нацагдорж)
Засаг ноёдын үе залгамжлал
Дорж |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1712-1725 |
Ням |
Засаг, улсын түшээ гүн |
1725-1732 |
Абуу |
Засаг, улсын түшээ гүн |
1732-1753 |
Цэрэнпил |
Засаг, улсын түшээ гүн |
1753-1760 |
Цэнгүнжав |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1760-1785 |
Дэмчиг |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1785-1801 |
Цэдэндаш |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1801-1820 |
Санжжав |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1820-1831 |
Цэрэн |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1831-1832 |
Буянжаргал |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1832-1872 |
Манибал |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1872-1894 |
Чимэдбалжин |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж, улсад туслагч гүн |
1894-1913 |
Балибуу |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1913-1923 |
Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990
Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.
Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.
Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207.
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он