Халхын зүүн гарын Түшээт хаан нарын өвөг Автай сайн хааны дүү Баарай хошуучийн ганц хүү Түмэнхэн Цогт хунтайж нь Халхын зүүн гарт Түшээт хааны дараа орох их эрх мэдэлтэй ноён байсан боловч дотоодын зөрчлөөс болон албатаа дагуулан Хөхнуурын зүг нүүдэллэн очжээ. 1637 онд хошуудын Гүүш хааны толгойлсон ойрад-халхын их цэрэг Хөхнуурын газар Цогт хунтайжийн цэргийг дарж тэрбээр алагдав. Түүний таван хүүгийн нэг болох Гарма заан хунтайж уг нутагтаа суусаар хоцорсон нь халхын зүүн гарын Түшээт хаанд захирагдах болжээ. 1688 онд Гарма заан хунтайжийн хүү Сутай илдэн албат ардаа дагуулсаар говийг туулан Чин улсад дагаар орсонд 1691 оны Долнуурын чуулганы үеэр засаг хошуу болгон, улсын түшээ гүн цол өргөмжилсөн байна. Түүний ач Анурийн үед цэргийн хэрэгт зүтгэсэн тул дараалан улсад туслагч гүн, хошууны бэйс өргөмжлөв. 1725 онд Сайн ноёны аймгийг байгуулахад тус хошуу нь Түмэнхэн сайн ноёны угсааны бус боловч шинэ байгуулагдсан аймагт захирагджээ. 1750 онд засаг, хошууны бэйс залгамжилсан Лувсанцэрэн 1755 онд Зүүнгарын газар дайнд унасан тул түүний хүү Дэмчигжавт засаг тушаал залгамжлуулан төрийн бэйл болгон дэвшүүлжээ. Тус хошууны нутаг нь зүүнш Орхон гол, өмнөш Бүүрцэг, баруунш Улаан нуур, хойш Зурамтай, зүүн хойш Баян-Өндөр, баруун хойш Хүйтэн даваа, баруун өмнөш Зээрийн нуур хүрч, зүүн талаараа Түшээт ханы аймагтай зах нийлжээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууны засаг ноён Дондовжанцанд үе улиран илдэн засаг цол хүртээж тамга шагнасан тул тус хошууг Сайн ноён хан аймгийн Илдэн засгийн хошуу хэмээн нэрлэх болов. 1923 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр Цэцэрлэг мандлын аймгийн Өлзийт уулын хошуу хэмээн өөрчлөн нэрийдэж, Авдран, Дэлгэрэх, Өлзий, Есөнзүйл, Жаргалант, Оргих-Өндөр, Сант, Сангийн далай, Цагаан, Ширээ чулуу хэмээх сумдтай болгожээ. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр хошуудыг татан буулгахад тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Өвөрхангай аймгийн Хужирт, Зүйл, Өлзийт, Сант зэрэг сумдын нутагт багтжээ. (Б.Нацагдорж)

Засаг ноёдын үе залгамжлал

Илдэн засгийн хошууны газрын зураг