Адил утгатай үг | Халхын умард замын Цэцэрлэгийн чуулганы баруун гарын дундад этгээдийн хошуу, Сайн ноён хан аймгийн Үйзэн засгийн хошуу, Цэцэрлэг мандлын аймгийн Арвайхээр уулын хошуу, Агь үйзэн засгийн хошуу |
Төрөл | Хошуу |
Цаг үе | 1707-1931 он |
Хэний хаанчлалын үед | Энх-Амгалан |
Анхны засаг ноён | Засаг, улсад туслагч гүн Цэрэндаш |
Удам | Сайн ноён Жамбын хоёрдугаар хүү |
Харьяалал | Сайн ноёны аймаг |
Байгуулагдсан он цаг | 1707 |
Татан буугдсан он цаг | 1931 |
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) | Халхын умард замын Цэцэрлэгийн чуулганы баруун гарын дундад этгээдийн хошуу |
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) | Сайн ноён хан аймгийн Үйзэн засгийн хошуу |
1923 оноос хойш (1923-1931) | Цэцэрлэг мандлын аймгийн Арвайхээрийн уулын хошуу |
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо | 4 сум |
1918 оны хүн амын тоо | Өрх – 3300. Эрэгтэй – 7063 (үүнээс тайж – 258, хамжлага ард – 1122, лам банди – 3729, сумны албат эр – 1623, сул эр – 331). Эмэгтэй – 6082. Нийт – 13145. |
Одоогийн | Өвөрхангай аймгийн Тарагт, Төгрөг, Зүүнбаян-Улаан, Арвайхээр, Баянгол сумдын нутаг |
Хошууны дотор байсан сүм хийд | Арвайхээрийн хүрээ Ганданпунцагли хийд (1730) |
Сүүлчийн засаг ноён | Бат-Очир |
Сайн ноён Дашдэндэв 1707 онд өөрийн албат ардыг хуваан дүү Цэрэндашид өгч өөр нэг засаг хошуу байгуулахыг гуйсанд Цэрэндашийг тэргүүн зэрэг тайж өргөмжилж тусдаа засаг хошуу болгожээ. Удалгүй Цэрэндаш цэргийн хэрэглэлд тусалсан тул дэвшүүлэн улсад туслагч гүн өргөмжлөв. 1724 онд нас барсанд түүний хүү Дондовринчин засаг тушаал залгамжилжээ. Сайн ноёны аймгийг Түшээт ханаас салган байгуулахад тус хошуу шинэ аймагт шилжин захирагдав. Тус хошууны нутаг нь зүүнш Цагаан хөтөл, өмнөш Ахар уул, баруунш Өлөгтэй, хойш Өвөр хужирт, зүүн хойш Ганц мод, баруун хойш Овт гол, зүүн өмнөш Боржигид, баруун өмнөш Тэвш хүрчээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууны засаг ноён Бат-Очирт үе улиран үйзэн засаг цол шагнаж олгосон тул үүнээс хойш Сайн ноён хан аймгийн Үйзэн засгийн хошуу хэмээн нэрлэх болжээ. 1923 онд засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошууг Цэцэрлэг мандлын аймгийн Арвайхээр уулын хошуу хэмээн өөрчлөн нэрийдэж, Ахар уул, Бэлтгэхбулаг, Дэлгэрэх, Мөнхгол, Өөш уул, Мазарбүрд, Төгрөг нуур, Цагаан хэдмэг гэх сумдтай болгов. 1931 онд засаг захиргааны өөрчлөлтөөр хошуудыг татан буулгаж, аймаг сумдыг зохион байгуулахад тус хошууны нутаг нь одоогийн Өвөрхангай аймгийн Тарагт, Төгрөг, Зүүн Баян-Улаан, Арвайхээр, Баянгол сумдын нутагт хуваагдан оржээ. (Б.Нацагдорж)
Засаг ноёдын үе залгамжлал
Цэрэндаш |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж, улсад туслагч гүн |
1707-1724 |
Дондовринчин |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1724-1730 |
Сэнэй |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1730-1743 |
Гүнгэ |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1743-1749 |
Сандуйжав |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1749-1761 |
Минжүүрдорж |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1761-1778 |
Цэдэнжав |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1778-1785 |
Дэлэгдорж |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1785-1824 |
Дашравдан |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1824-1836 |
Жүрмэдванжил |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1836-1855 |
Дармабазар |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1855-1884 |
Дэлэгдорж |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1884-1897 |
Дэчинравдан |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1897-1911 |
Бат-Очир |
Засаг, төрийн жүн вангийн зэрэг улсад туслагч гүн |
1911-1923 |
Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990
Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.
Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.
Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207.
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он