Богд хаант Монгол улсын Дотоод хэргийг бүгд захирах шийтгэх яамны тэргүүн сайд Да лам Цэрэнчимэд

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Да лам
Хамаа бүхий үг VIII Богд Жэвзүндамба, шанзав Бадамдорж
Төрөл Түүхэн зүтгэлтэн
Цаг үе Олноо өргөгдсөн Монгол Улсын үе
Өөр нэр (цол, сүмийн цол, хоч нэр гэх мэт) Да лам, чин сүжигт цолтой
Хүйс Эр
Төрсөн он, сар, өдөр 1872
Нас барсан он, сар, өдөр 1914
Овог, аймаг Жэвзүндамба хутагтын Их шавь
Төрсөн газар Одоогийн Төв Аймгийн Лүн сум
Албан тушаал Эрдэнэ шанзудбын яаманд бичээч, ахлах бичээч, Да лам, 1911-1914 онд Хаант Монгол Улсын Дотоод хэргийг Бүгд Захиран Шийтгэх яамны тэргүүн сайд
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) Лам учраас эхнэр аваагүй

ЦЭРЭНЧИМЭД Гомбын

Монголын 1911 оны үндэсний хувьсгалын удирдагчдын нэг

    Багаас Их Хүрээнд шавилан сууж, Хүрээний номтой гэвш нарын тоонд багтах болжээ. Бурхны номд сүсэглэн суралцаж, төвд, манж хэлийг эзэмшчээ. Удалгүй Эрдэнэ шанзудбын яамны бичээч, ахлах бичээч, XX зуун гарахад Да ламын тушаалд дэвшин ажилласан байна. Тэр бээр Манжийн эрх баригчдын “Шинэ засгийн бодлогыг эсэргүүцэж, чин ван Ханддоржтой санаа нийлэн тусгаар тогтнолын хэрэгт идэвхтэй хүчин зүтгэжээ. Да лам Цэрэнчимэд чин ван Ханддорж нар санаачилан 1911 оны 7 дугаар сард Богд гэгээнд бат оршил өргөхөөр ирсэн Халхын дөрвөн аймгийн хан, чуулганы дарга, жанжин, хутагт хувилгаан зэрэг ихэс дээдсийг цуглуулан, Манжаас тусгаарлах хэргийг хэлэлцүүлэн дэвшүүлжээ. Чингээд эл хэрэгт Хаант Орос Улсаас тусламж гуйхаар Чин ван Ханддорж, Да лам Цэрэнчимэд, өвөрлөгч түшмэл Хайсан нарыг итгэмжлэн заржээ. Тэд хязгаарлагдмал боловч зорьсон хэргээ бүтээгээд 1911 оны 12 дугаар сарын 29-нд тусгаар тогтнолоо дахин сэргээснийг зарлаж, VIII Богдыг хаан ширээнд залсан байна. Богд хаан Да ламыг хишиг хүртэгчдийн аман хүзүүнд нэрийг нь цохон тэмдэглэж, “...чин сүжигт цол, гурван давхар магнаг дэвсгэр, түшлэг, ширээ, улбар шар жолоо, ногоон тэрэг, чин вангийн пүнлүү, үүрд хөрөнгөөс алба гаргуулахгүй болгон шагнаж, шадар сайд, бүгд захирах сайд Дотоод яамны хэргийг Бүгд Захиран Шийтгэх яамны тэргүүн сайдын тушаалд тохоон талбиад, мөн тус шавийн харъяат эл албан хэргийг хавсран шийтгүүлэгтүн” гэжээ.

    Богд хаан төрийг яамдыг зэрэглэж, Дотоод яамныг тэргүүн яам болгож, түүнийг толгойлж байсан Г.Цэрэнчимэдээр 1912 оны 7 дугаар сар хүртэл Засгийн газрын хэргийг бүхэлд эрхлүүлж байсан юм.

    Тэр бээр улсын сан хөрөнгийг арвижуулах, “Монголор” алтны уурхайн гэрээг шинэчлэн тогтоох, сургууль соёл байгуулах, 1912 оны Монгол, Оросын гэрээнд монгол туургатныг нэгтгэх асуудал оруулахын төлөө чармайн зүтгэж байв. Тэр бээр Хаант Орос улстай эрх тэгш харилцах зарчим дээр хатуу зогсож, И.Я.Коростовецтай санал зөрөлдөж, тэдний хараанд орох болжээ. Г.Цэрэнчимэд Оросоор тусгаар тогтнолоо зөвшөөрүүлэх ажил бүтэлгүй болмогц, Японоос тусламж гуйх санаатай Хайлаарт очиж, Оросын явуулгаар мухардаад буцаж ирж байв. Богд хаан түүнд 1914 онд чин вангийн хэргэм, хамжлага, эд мал тусгайлан олгожээ.  Тэрбээр 1914 онд Баруун хязгаарыг тохинуулах сайдаар томилогдож, яваад замдаа өвдөж нас баржээ. Түүнийг хорлосон байх хэмээн сэжиглэдэг. (Ж.Болдбаатар)

Ашигласан ном зохиол

Болдбаатар Ж., Да лам (Г.Цэрэнчимэдийн тухай)
Монгол түмний сод хүмүүс. Төрийн зүтгэлтнүүд.Тэргүүн боть. УБ., 2013. т.233-243.

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол