Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Хан Хэнтий уулын аймгийн Очирсүмбэр уулын хошуу
Төрөл Шавь, хошуу
Цаг үе 1913-1928 он
Хэний хаанчлалын үед Жавзандамба хутагт Богд хаан
Анхны засаг ноён Ялгуусан хутагт Эринчиндорж
Байгуулагдсан он цаг 1913
Татан буугдсан он 1928
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) Халхын дорнод зам Хэрлэн барс хотын чуулганы дундад өмнөд засгийн хошууны харьяа Ялгуусан хутагтын шавь
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) Ялгуусан хутагтын шавь
1923 оноос хойш (1923-1927) Хан Хэнтий уулын аймгийн Очирсүмбэр уулын хошуу
1918 оны хүн амын тоо Өрх – 470. Эрэгтэй – 942 (үүнээс лам банди – 516, шавь ард – 424, сул эр – 2). Эмэгтэй – 1225. Нийт – 2167.
Одоогийн Дорнод аймгийн Чойбалсан сум

Ялгуусан хутагтын шавь (Сэцэн хан аймаг)

Монгол улсын үеийн Халхын тамгатай хутагтын шавь

    Халхын зүүн гарын Сэцэн хаан Шолой Төвдийн Лхаса хотын Сэра хийдийн Жаягба дацангийн ширээт Дашдэндэвийг багш болгон залж тахиад их хатнаас төрсөн отгон хүү Ананд далай жононд өгч захируулжээ. Тус хошуунд мөн анхдугаар Сэцэн хаан Шолойг нас барсны дараагаар хайлж галд эс чадагдсан шууны ясыг суварганд хийж, чандрыг өөр нэгэн суварганд хийж, суварга бүтээн Сэцэн хааны үр хүүхдүүд өөрийн албат ардаас тус бүр хоёр өрх гарган мөнхийн бэлэвсрэл үйлдүүлснийг суваргачин отог хэмээн нэрийдсэн бөгөөд Дашдэндэв цорж ламаар уг суваргыг тахиулж явжээ. Түүнийг нас барсны дараагаар хувилгаан тодруулж үе улиран тус хошуунд тахиж, тусгай шавь ард өргөн хавсруулан захирсаар иржээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхагласны дараагаар 1913 онд Жавзандамба хутагт Богд хааны зарлигаар тус хошуунд хавсрагдан захирагдаж байсан суваргачин отог болоод Ялгуусан хутагтын шавь нарыг нийлүүлэн тамга олгож, засаг хошуунаас гарган тусдаа захиргаатай болгов. 1923 онд засаг захиргааны шинэчлэлээр тус шавийг Хан Хэнтий уулын аймгийн Очирсүмбэр уулын хошуу хэмээн өөрчлөн нэрийдэж, Амгаланцог, Баянхутаг, Баянбүрд, Цагаан-Овоо хэмээх 4 сумтай болгожээ. Жижиг хошуудыг татан буулгах бодлогын дагуу 1928 онд тус хошууг татан буулгаж, Хан Хэнтий уулын аймгийн Баянтүмэн хан уулын хошуунд (хуучин Чин Ачит засгийн хошуу) нийлүүлжээ. 1931 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр хошуудыг татан буулгахад тус хошууны нутаг нь одоогийн Дорнод аймгийн Чойбалсан сумын нутагт багтан оржээ. (Б.Нацагдорж)

 

Ашигласан ном зохиол

Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.

Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998. 


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол