Егүзэр хутагт Галсандаш

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Хан Хэнтий уулын аймгийн Эрдэнэцагаан уулын хошуу
Төрөл Шавь, хошуу
Цаг үе 1864-1927 он
Хэний хаанчлалын үед Бүрэнт засагч
Анхны засаг ноён Егүзэр хутагт Лувсанданзаннамжил
Байгуулагдсан он цаг 1864
Татан буугдсан он цаг 1927
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) Егүзэр хутагтын шавь
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) Егүзэр хутагтын шавь
1923 оноос хойш (1923-1927) Хан Хэнтий уулын аймгийн Эрдэнэцагаан уулын хошуу
1918 оны хүн амын тоо Өрх – 301. Эрэгтэй – 539 (үүнээс лам банди – 222, шавь ард – 285, сул эр – 32). Эмэгтэй – 568. Нийт – 1107.
Одоогийн Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумны нэг хэсэг
Хошууны дотор байсан сүм хийд Өнө өглөгт сүм (1787)
Сүүлчийн засаг ноён Галсандаш

Егүзэр хутагтын шавь (Сэцэн хан аймаг)

Чин улсын үеийн Халхын тамгатай хутагтын шавь

    Чин улсын үед Сэцэн хан аймгийн нутаг хатагины Хурц засгийн хошууны Өнө өглөгт хийдийн хамба байгаад Егүзэр хутагт хэмээн тодорсон Лувсанданзаннамжилд Чин улсын төрөөс 1864 онд шавь ардыг захирах тамга олгосноор тэрбээр засаг хошуунаас гарч тусдаа захиргаатай болжээ. 1870 онд Хурц засгийн хошууны туслагч тайж Жамсранжавын гэрт төрсөн Галсандаш нь III үеийн Егүзэр хутагт Лувсанданзаннамжилын хувилгаан хэмээн тодруулж, 1874 онд Егүзэр хутагтын ширээнд залжээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад Егүзэр хутагт Галсандаш идэвхийлэн зүтгэв. Өвөр монголын олон хошууд Монгол улсдаа дагаар ороход Хятадын засгийн газраас цэрэг томилон тэдгээрийг түрэмгийлэн харгислал үйлдэж эхлэхэд Монгол улсын засгийн газраас Зүүн өмнөд хязгаарын хэргийг захиран шийтгэх сайдын яамыг байгуулж, Егүзэр хутагт Галсандашийг сайдаар томилж зүүн өмнөд хязгаарын хэргийг эрхлэн шийтгүүлжээ. Орос, Хятадын шахалтын дор Өвөр монголын нутгийг хамгаалан сахиулахаар илгээсэн таван замын цэргийг арга буюу татан авсны дараа 1915 оны намар Дундад Иргэн улсын цэрэг хуучин Чин улсын үеийн халхын хязгаарыг даван Егүзэр хутагтын хийдийг түрэмгийлэн эзэлж, Галсандаш хутагтыг баривчлан авч оджээ. Монгол улсын хүчтэй эсэргүүцлийн эцэст Дундад Иргэн улс Егүзэр хутагтын хийдээс цэргээ татаж, Галсандаш хутагтыг суллан илгээжээ. Энэ дайн самууны хөлд тус шавийн нутаг, хүн ам хөрөнгө бодис ихээхэн сүйдсэн байна. 1923 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошууг Хан Хэнтий уулын аймгийн Эрдэнэцагаан уулын хошуу хэмээн өөрчилж, Төв, Зүүн, Норов, Эрдэнэмандал овоо зэрэг 4 сумтай болгожээ. 1927 онд жижиг хошуудыг татан буулгах үеэр тус хошууг Хан Хэнтий уулын аймгийн Зотол хан уулын хошуунд нийлүүлэв. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр хошуудыг татан буулгаж, аймаг сумдыг байгуулахад тус хошууны нутаг нь одоогийн Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын нутагт багтан оржээ. (Б.Нацагдорж)

 

Ашигласан ном зохиол

Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.

Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998. 


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол