Адил утгатай үг | Халхын дорнод замын Хэрлэн барс хотын чуулганы баруун гарын дундад өмнөд хошуу, Сэцэн хан аймгийн Зоригт засгийн хошуу, Хан Хэнтий уулын аймгийн Дашбалбар уулын хошуу, Зоригт бэйсийн хошуу |
Төрөл | Хошуу |
Цаг үе | 1754-1931 он |
Хэний хаанчлалын үед | Тэнгэрийн тэтгэсэн |
Анхны засаг ноён | Засаг, тэргүүн зэргийн тайж Цэрэндоёд |
Удам | Сэцэн хаан Шолойн хүү Цэвдэний хөвүүн хошууны бэйс Алдарын хөвүүн Дондовын хүү |
Харьяалал | Сэцэн хан аймаг |
Байгуулагдсан он цаг | 1754 |
Татан буугдсан он цаг | 1931 |
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) | Халхын дорнод замын Хэрлэн барс хотын чуулганы баруун гарын дундад өмнөд хошуу |
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) | Сэцэн хан аймгийн Зоригт засгийн хошуу |
1923 оноос хойш (1923-1931) | Хан Хэнтий уулын аймгийн Дашбалбар уулын хошуу |
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо | 1 сум |
1918 оны хүн амын тоо | Өрх – 849. Эрэгтэй – 1343 (үүнээс тайж – 26, хамжлага ард – 67, лам банди – 951, сумны албат эр – 226, сул эр – 73). Эмэгтэй – 1371. Нийт – 2714. |
Одоогийн | Хэнтий аймгийн Баянмөнх, Дэлгэрхаан сумдын нутаг |
Хошууны дотор байсан сүм хийд | Түвдэнсамбарчивлин сүм (засаг Цэрэндоёдын үед) |
Сүүлчийн засаг ноён | Мишигдорж |
Тус хошууны анхны засаг ноён Цэрэндоёд уг нь Хэрлэн барс хотын чуулганы дундад хойд хошууны Цэвдэний ач бөгөөд тус хошууны дэд зэргийн тайж байжээ. 1754 онд зарлигаар Улиастайд сэргийлэн суугаад цэргийн хэрэглэлд таван зуун морь туслан барьсан тул дэвшүүлж тэргүүн зэрэг тайж болгоод 1755 онд мөн цэргийн хэрэглэлд тусалсан тул засаг болгон нэг сум албат таслан өгч тусд нь хошуу захиргажээ. Тус хошууны нутаг нь зүүнш Хүрээ уул, өмнөш Хөдөөн элээ, баруун Сэрх уулны нуруу, хойш Баян улаан, зүүн хойш Тэмээ үзүүр, баруун хойш Хар ус, зүүн өмнөш Булан худаг, баруун өмнөш Бор үнэгт хүрчээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууны засаг ноён Мишигдоржид үе улиран зоригт засаг цол, улсад туслагч гүнгийн хэргэм хүртээсэн тул Сэцэн хан аймгийн Зоригт засгийн хошуу хэмээн нэрийдэх болжээ. 1923 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошууг Хан Хэнтий уулын аймгийн Дашбалбар уулын хошуу хэмээн өөрчлөн нэрлэж, Баян-Улаан, Баянмөнх, Дархан, Дэлгэрхаан, Жаргалант хан уул зэрэг зургаан сумтай болжээ. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр хошуудыг татан буулгаж, шинэ аймаг сумдыг байгуулахад тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Хэнтий аймгийн Баянмөнх, Дэлгэрхаан сумдын нутаг болжээ. (Б.Нацагдорж)
Засаг ноёдын үе залгамжлал
Цэрэндоёд |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж, улсад туслагч гүн |
1754-1778 |
Цэдэнжав |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1778-1779 |
Цэвэгжав |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1779-1808 |
Хасбазар |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1808-1814 |
Цэдэвдорж |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1815-1838 |
Дугарцэмбэл |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1838-1847 |
Чадраабал |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж |
1847-1866 |
Лхамжавсүрэн |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж, гүн |
1866-1903 |
Мишигдорж |
Засаг, тэргүүн зэргийн тайж, улсад туслагч гүн |
1903-1923 |
Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990
Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.
Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.
Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207.
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он