Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Халхын дорнод замын Хэрлэн барс хотын чуулганы баруун гарын дундад өмнөд хошуу, Сэцэн хан аймгийн Зоригт засгийн хошуу, Хан Хэнтий уулын аймгийн Дашбалбар уулын хошуу, Зоригт бэйсийн хошуу
Төрөл Хошуу
Цаг үе 1754-1931 он
Хэний хаанчлалын үед Тэнгэрийн тэтгэсэн
Анхны засаг ноён Засаг, тэргүүн зэргийн тайж Цэрэндоёд
Удам Сэцэн хаан Шолойн хүү Цэвдэний хөвүүн хошууны бэйс Алдарын хөвүүн Дондовын хүү
Харьяалал Сэцэн хан аймаг
Байгуулагдсан он цаг 1754
Татан буугдсан он цаг 1931
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) Халхын дорнод замын Хэрлэн барс хотын чуулганы баруун гарын дундад өмнөд хошуу
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) Сэцэн хан аймгийн Зоригт засгийн хошуу
1923 оноос хойш (1923-1931) Хан Хэнтий уулын аймгийн Дашбалбар уулын хошуу
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо 1 сум
1918 оны хүн амын тоо Өрх – 849. Эрэгтэй – 1343 (үүнээс тайж – 26, хамжлага ард – 67, лам банди – 951, сумны албат эр – 226, сул эр – 73). Эмэгтэй – 1371. Нийт – 2714.
Одоогийн Хэнтий аймгийн Баянмөнх, Дэлгэрхаан сумдын нутаг
Хошууны дотор байсан сүм хийд Түвдэнсамбарчивлин сүм (засаг Цэрэндоёдын үед)
Сүүлчийн засаг ноён Мишигдорж

Зоригт засгийн хошуу (Сэцэн хан аймаг)

Чин улсын үеийн Халхын Сэцэн хан аймгийн хошуу

    Тус хошууны анхны засаг ноён Цэрэндоёд уг нь Хэрлэн барс хотын чуулганы дундад хойд хошууны Цэвдэний ач бөгөөд тус хошууны дэд зэргийн тайж байжээ. 1754 онд зарлигаар Улиастайд сэргийлэн суугаад цэргийн хэрэглэлд таван зуун морь туслан барьсан тул дэвшүүлж тэргүүн зэрэг тайж болгоод 1755 онд мөн цэргийн хэрэглэлд тусалсан тул засаг болгон нэг сум албат таслан өгч тусд нь хошуу захиргажээ. Тус хошууны нутаг нь зүүнш Хүрээ уул, өмнөш Хөдөөн элээ, баруун Сэрх уулны нуруу, хойш Баян улаан, зүүн хойш Тэмээ үзүүр, баруун хойш Хар ус, зүүн өмнөш Булан худаг, баруун өмнөш Бор үнэгт хүрчээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууны засаг ноён Мишигдоржид үе улиран зоригт засаг цол, улсад туслагч гүнгийн хэргэм хүртээсэн тул Сэцэн хан аймгийн Зоригт засгийн хошуу хэмээн нэрийдэх болжээ. 1923 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошууг Хан Хэнтий уулын аймгийн Дашбалбар уулын хошуу хэмээн өөрчлөн нэрлэж, Баян-Улаан, Баянмөнх, Дархан, Дэлгэрхаан, Жаргалант хан уул зэрэг зургаан сумтай болжээ. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр хошуудыг татан буулгаж, шинэ аймаг сумдыг байгуулахад тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Хэнтий аймгийн Баянмөнх, Дэлгэрхаан сумдын нутаг болжээ. (Б.Нацагдорж)

Засаг ноёдын үе залгамжлал

Цэрэндоёд

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж, улсад туслагч гүн  

1754-1778

Цэдэнжав

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1778-1779

Цэвэгжав

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1779-1808

Хасбазар

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1808-1814

Цэдэвдорж

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1815-1838

Дугарцэмбэл

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1838-1847

Чадраабал

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1847-1866

Лхамжавсүрэн

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж, гүн

1866-1903

Мишигдорж

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж, улсад туслагч гүн

1903-1923

Зоригт засгийн хошууны газрын зураг (1907) 

Ашигласан ном зохиол

Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990

Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.

Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.

Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207. 

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол