Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Датань
Хамаа бүхий үг Жужаны хаант улс
Төрөл Түүхэн зүтгэлтэн
Цаг үе Жужаны хаант улс
Салбар Улс төр
Өөр нэр (цол, хоч нэр гэх мэт) Моуханьхэшэнгай (Мохоон гэсгээх)
Хүйс Эр
Төрсөн он, сар, өдөр Тодорхойгүй
Нас барсан он, сар, өдөр 429
Овог, аймаг Жоужаний Мугулюй аймгийн Юйцзюлюй овог
Албан тушаал Жоужаний хаан
Гэр бүл (Өвөг эцэг, эцэг, авга, нагац өвөг, хадам эцэг, нөхөр, эхнэр, хүргэн, хүү, охин гэх мэт) Дээд өвөг нь Мугулюй, эцэг нь Пухунь, хүү нь Ути (Энгүдэй)

Татар

Жоужаний хаан ширээг булааж эзэлсэн. Жоужаний хаан

    Датань (Татар) бол Шэлунь (Жарун)-ий эцгийн дүү Пухуний хүү. Анх Жужаны нэг жижиг аймгийн тэргүүн байсан. Жаруныг залгасан Хулюй (Хөхлүд)-г ширээнээс нь буулгаж Умард Янь улс (409-436) руу хөөж явуулсан Булучжэнь нэгэн эмийн үгэнд автаж эхлээд түүний нөхөр өндөр тэрэгтний Чилохоу-г дараа нь Датанийг довтолж дайн өдөөсөн. Датань олон түмний дэмжлэгийг хүлээсэн тул “бага шиг иргэний дайнд” Булучжэнийг ялж хаан болов. Түүний улс хүчирхэг болсон тул Татар нэр алдаршиж, заримдаа Жужан улсыг Татар гэх болсон гэдэг. Татар хааныг нугалахын тулд 424 оны өвлийн 12-р сар, 425 оны өвлийн 10-р сард хоёр ч удаа их цэрэг дайчилж Жужаныг дайлж бум гаруй агт морь булаажээ. Жужан улсын 3 бум орчим иргэн Тоба Вэй улсыг дагая гэж амлав. Гэвч Татар хааны хүч суларсангүй. Вэй улсын довтолгооны дараа улсаа дахин хурааж нэгтгэжээ. Ийм учир Вэй улс 429 оны зуны 5-р сард дахин нэг буман цэргээр Лишуй (Хэрлэн) рүү довтолж Татарыг гэнэт цохихыг оролдов. Татар хаан өрнө зүгт буруулж амжсан ч эртний түрэг хэлтэн өндөр тэрэгтнүүд жужанчуудыг далимдуулан хядах болжээ. Аймаг улс нь бутарч, хүч суларсанд Татар хааны сэтгэлээр унаж, өвдөж үхжээ.
    Мугулюйн удмын хүн, ургийн нэр Юйцзюлюй.
    414 онд Жужан улс хоёрдахь удаагаа хуваагдав. Нэг талыг Жаруны дүүгийн хүү Булучжэнь нөгөө талыг Татар нар толгойлж хоорондоо байлджээ. Булучжэнийг ялж хаан болоод “Мохоожих” (Моуханьгэшэнгай) цол өөртөө өргөв. Өвлийн 12-р сард Хулюй хааныг хороосон Умард Янь улсын хилд халдав. Татар хаан хөрш орнуудаа дайлахаас гадна найрамдалт харилцаа тогтоохыг оролдож байв. Үүний жишээ нь Юэбань улстай харилцахыг оролдсон баримт болно. Татар хаан Вэй улсын гурван удаагийн томоохон аян дайныг тэсч үлдсэн цөөхөн хаадын нэг. Сяньбийн Табгач аймаг говийн өмнө төр улсаа байгуулсан ч улс дотор нь хятад үндэстэн зонхилж байсан тул аажимдаа нүүдэлчдийн хэв маягаа гээж, яг хятад улс шиг аашлах болсон. Табгач нар Жужаныг устгахын тулд Хэрлэн (Лишуй), Туул (Туюань) гол хүртэл 1-ээс 3 бум цэргээр 3 удаа довтолсон нь Жужан улс Татар хааны үед хүчирхэг болж Вэй улсын хилийг байнга уулгалж байсантай бас холбоотой. (Б.Батсүрэн)

Ашигласан ном зохиол

Вэй улсын бичиг (хятад хэлээр)

Умардын түүх (хятад хэлээр)

Н.Я.Бичурин. Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена. Том 1. М-Л., 1950

Таскин В.С. Материалы по истории древних кочевых народов группы дунху. М., 1984

Сүхбаатар Г. Монголын түүхийн дээж бичиг. Тэргүүн дэвтэр. УБ., 1992

Хандсүрэн Ц. Жужаны хаант улстай холбогдох түүхийн сурвалж бичгүүд – Ц.Хандсүрэн. Жужаны хаант улс ба түүхийн зарим судалгаа. УБ., 2005, тал 58-192

Сүхбаатар Г. Монгол Нирун улс (330 орчим - 555 он). УБ., 1992

Монгол улсын түүх. Тэргүүн боть. УБ., 2003

Батсүрэн Б. VI-X зууны монгол аймгууд (Түүх-угсаа гарвалын шинжилгээ). МУИС-ийн Улаанбаатар сургуулийн түүхийн ухааны докторын зэрэг горилох бүтээл. УБ., 2012

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол