Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Жарун
Хамаа бүхий үг Жужаны хаант улс
Төрөл Түүхэн зүтгэлтэн
Цаг үе Жужаны хаант улс
Салбар Улс төр
Өөр нэр (цол, хоч нэр гэх мэт) Цюйдоудай (Хутагтай)
Хүйс Эр
Төрсөн он, сар, өдөр Тодорхойгүй
Нас барсан он, сар, өдөр 410
Овог, аймаг Жоужаний Мугулюй аймгийн Юйцзюлюй овог
Албан тушаал Жоужаний хаан
Гэр бүл (Өвөг эцэг, эцэг, авга, нагац өвөг, хадам эцэг, нөхөр, эхнэр, хүргэн, хүү, охин гэх мэт) Дээд өвөг нь Мугулюй, эцэг нь Вэньгэти (Онгудай), хүү нь Дуба, Шэба нар дүү нь Хулюй (Хөхлүд), үеэл нь Датань (Татар)

Шэлунь

Жоужаний хаант төрийг шинэчилсэн. Жоужаний хаан

Шэлунь (Жарун) бол Мугулюй (Монгол)-н 5 дахь үеийн Дисуюань (Дэсигүн)-ий 3 хүүгийн дундах Вэньгэти (Онгудай)-н хоёрдахь хүү. Хятад сурвалжид Шэлунь (Жарун)-ийг хөрш жижиг орнуудаа довтлох, бэлэгдэн хазаарлах замаар цөмийг нь эрхшээлдээ оруулсан арга зальтай хэрцгий, нөхцөл байдалд дасахдаа дадамгай хүн гэж тэмдэглэсэн. Гэхдээ тэр Жужан улсын төрийн зохион байгуулалтыг чамбайруулж, газар нутгаа өргөтгөн тэлж, сяньбийн удмын Тоба (Табгач) аймгийнхны байгуулсан Умард Вэй улсын түрэмгийллийг эсэргүүцэн зогсож байсан нэгэн юм. 398-402 оны үед Табгач Вэй улсын араар нутаглаж байсан Жарун 402 онд Жолошуй (Налайх?) голын эрэгт орд өргөөгөө байгуулав. Цэргийн цааз тогтоож мянган хүнийг анги болгож захирагч, зуун хүнийг туг болгож ахлагч томилжээ. Жарун хаан Жужаны хаадаас анх удаа өөртөө “Цюйдоудай” (Хутагтай) гэдэг өргөмжилсөн нэр өгсөн юм. Дайсагнагч Вэй улсыг давж цян (түвэд) угсааны Хожуу Цинь (384-417) улстай худалдаа наймаа хийхийг оролдож 8 мянган адуу илгээж байсныг Ордосоор нутагтай Хэлянь Бобо замаас нь булааж байсан юм. Хэдэн удаа Вэй улсыг дайлж, дотоодын хуйвалдааныг дарж байсан Жаруныг 410 онд Табгачийн хаан довтолжээ. Жарун зугтаж байхдаа үхсэн гэдэг.
    Мугулюйн удмын хүн, ургийн нэр Юйцзюлюй.
    З91 оны өвлийн 10-р сард сяньбийн Табгач Вэй улс Чансунь Сун, Чансунь Фэй нарт цэрэг өгч Жужаны Пихоуба (Битүбат), Вэньгэти (Онгудай), Уцзи нарын 3 том толгойлогчийг довтолжээ. Үүний дараа Вэй улс 394 онд Шэлунь (Жарун), Хэдохань нарыг дахин хүчтэй довтлов. Хэдохань алагдаж, Жарун авга Пихоуба-г түшихээр очжээ. Гэвч удалгүй авга ахаа гэнэдүүлж довтлон овог, аймгийг нь өөртөө нэгтгэв. Пихоубагийн 4 хүү нь алагдаж, 15 хүү нь Вэй улсад зугтааж очжээ. Жарун бүх жужан аймгуудыг захирах болов. Табгач Вэй улс сяньбийн Чуфу, Сугуянь аймгийг дайлсанд Жарун хаан Сугуянь аймгийг өмгөөлж туслуулахаар морин цэрэг илгээв. Вэй улсын Хэту угтан байлдаж Жаруны 2000 хуягт морин цэргийг олзолсон юм. 402 оны хаврын тэргүүн сард энэ үйл явдал болжээ. Үүний дараа 402 оны зун Жарун хаан Лухунь (Өгий) нуураас баруун хойш дөч, тавин км газарт өргөөлж байсан Өндөр тэрэгтний Хулюй аймгийн эзэн Бэйхоули-тай байлдаж аймгийг хураав. Удалгүй Орхон голд Жибаецзи (Йер Байырку) аймгийн эзнийг ялж улсыг нь хураав. Жаруны үед Жужаны нутаг өрнө зүгт Харашар, дорно зүгт Чаосянь (Солонгос), умардад Ханьхай, өмнөд Говь хүрэх болсон юм. (Б.Батсүрэн)

Ашигласан ном зохиол

Вэй улсын бичиг (хятад хэлээр)

Умардын түүх (хятад хэлээр)

Н.Я.Бичурин. Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена. Том 1. М-Л., 1950

Таскин В.С. Материалы по истории древних кочевых народов группы дунху. М., 1984

Сүхбаатар Г. Монголын түүхийн дээж бичиг. Тэргүүн дэвтэр. УБ., 1992

Хандсүрэн Ц. Жужаны хаант улстай холбогдох түүхийн сурвалж бичгүүд – Ц.Хандсүрэн. Жужаны хаант улс ба түүхийн зарим судалгаа. УБ., 2005, тал 58-192

Сүхбаатар Г. Монгол Нирун улс (330 орчим - 555 он). УБ., 1992

Монгол улсын түүх. Тэргүүн боть. УБ., 2003

Батсүрэн Б. VI-X зууны монгол аймгууд (Түүх-угсаа гарвалын шинжилгээ). МУИС-ийн Улаанбаатар сургуулийн түүхийн ухааны докторын зэрэг горилох бүтээл. УБ., 2012


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол