Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Бинэн
Хамаа бүхий үг Сяньби улс, Будугэнь
Төрөл Түүхэн зүтгэлтэн
Цаг үе Сяньби улсын эцэс
Салбар Улс төр
Өөр нэр (цол, хоч нэр гэх мэт) Бинэн
Хүйс Эр
Төрсөн он, сар, өдөр Тодорхойгүй
Нас барсан он, сар, өдөр 235
Албан тушаал Сяньби улсын хаан

Кэбинэн

Сяньби улсын хаан ширээний төлөө тэмцэж байсан.

Кэбинэн Сяньбийн нэг жижиг аймгаас гаралтай. Эд баялагт шуналгүй, хэрэг явдлыг шударгаар шийддэг тул ард олон түүнийг толгойлогч болгожээ. Түүний овог хилээс холгүй нутагладаг, тэр өөрөө зэр зэвсэг, хуяг, халх хийж чаддаг, хятад үсэг бичигт шамдан суралцсан гэж түүхэнд тэмдэглэн үлдээжээ. Кэбинэн албат олны сэтгэлийг татаж чаддаг байжээ. Дайн байлдаанаар олзолсон эд баялгийг олны өмнө тэгш хуваан өгч, өөрөө юу ч авдаггүй байсан тул олны хүчийг дагуулж чаджээ. Бусад толгойлогч нар айн эмээж хүндэтгэх болж, цэргийн хамт түүнд хүчээ өгөх болжээ. Тиймээс түүний мэдэлд бум гаруй цэрэг жагсдаг болсон байв. Сяньби, Хятад хоёрт аль алинд хэрэгтэй худалдааг өргөн хүрээнд, тогтвортой явуулахыг Кэбинэн зорьж байлаа. Жишээ нь 222 онд 3000 гаруй морьтой хүн дагуулж 7 түм гаруй үхэр, адуу туун ирж хятадтай худалдаа хийж байв. Гэвч хятадууд хилийн худалдааг улс төрийн зорилгоор ашиглах явдал гаргах нь түгээмэл тул хариу арга хэмжээ авч байв. 228 онд Кэбинэн, Сули, Мицзя нар хятадтай адууны наймаа хийхгүй гэж тангарлаж байв. 220-иод оноос Будугэньтэй улсаа хуваан захирч 233 онд нэгтгэж чадсан Кэбинэн 235 онд хорлогдож алагдсанаар Сяньби дахин нэгдсэн улсын хувиар оршин тогтнохоо больсон юм.
    Сяньбийн Кидан аймгийн дээд өвөг.
    Тус бүр түмэн цэрэгтэй Кэбинэн, Сяньбийн Будугэнь хааны ах Фулохань, Дай тойргийн Ухуаний толгойлогч Нэньчэньди нар 207-219 оны үед Сангань (Хэбэй муж, Юйсянь)-д хамтарч чуулган чуулав. Эв найртай явья гэж хэлэлцэж байсан чуулган дээр Кэбинэн Фулоханийг алж аймгийг нь хураав. Хүчирхэг болсон Кэбинэн Сяньбийн дөрөвдүгээр хаан Будугэньтэй тэмцэлдэх болжээ. Түүнтэй хэдэн удаа байлдаад ялагдсан Будугэнь түмэн өрх албатаа дагуулж Тайюань, Яньмэнь тойрогт шилжин суув. Дараа нь Будугэнь Кэбинэнийг дагаж явсан ахынхаа хүү Сегуйнийг өөртөө урвуулжээ. Будугэнь рүү нүүсэн Сегуйнийг Кэбинэн цэрэглэж мөшгөөд гүйцсэнгүй. Харин Гаолю (Шаньси, Янгао)-гаас зүүн тийш Хуйэмо (Вэймо, Ляодуны хойг) аймаг хүртэл газарт нутаглаж байсан хэдэн арваад сяньби аймгуудыг нэгтгэж Мицзя, Сули толгойлогчдын хамт захирчээ. Ингэснээр Сяньби овог, аймгийн нэг хэсэг Будугэнийг дагаж хэрмийн өмнө Тайюань, Яньмэниэр, говийн өмнө, хэрмийн ард Ляодунаас Иньшань (Газал) хүртэлх газарт уулаас нутаглаж байсан нөгөө хэсэг Кэбинэнд захирагджээ. Кэбинэнд бум гаруй морьтон захирагдаж байсан бол Будугэнь түм илүү албат иргэдтэй байсан гэдэг. Үндсэндээ Сяньби улс хоёр хаантай болж хуваагджээ. Кэбинэний ятгалгаар 233 онд Будугэнь түүнтэй нэгджээ. Гэвч Будугэнийг удалгүй Кэбинэн барьж алжээ. Түүнийг улам хүчирхэг болж байгаад эмээсэн Вэй улсын эрх баригчид 235 хүн явуулж Кэбинэнийг хорооход Сяньби улс бутарч задарчээ. (Б.Батсүрэн)

Ашигласан ном зохиол

Гурван улсын ойллого (хятад хэлээр)

Parker E.H. The History of the Wu-wan or Wu-hwan Tunguses of the first century, followed by that of their kinsmen the Sien-pi // The China Review. Volume XX, №2, 1892, тал 84-100

Кюнер Н.В. Китайские известия о народах Южной Сибири, Центральной Азии и Дальнего Востока. М., 1961

Mullie, Jos. L.M. Les Sien-pi // Central Asiatic Journal, Volume XIII, №4, 1969, тал 24-51

Таскин В.С. Материалы по истории древних кочевых народов группы дунху. М., 1984

Сүхбаатар Г. Сяньби нарын угсаа гарал, соёл, аж ахуй, нийгмийн байгуулал (Нэн эртнээс м.э. IV зуун). УБ., 1971

Батсүрэн Б. Ухуань (Авар) ба Сяньби (Сэрви). УБ., 2016


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол