Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Сяньби улс
Төрөл Түүхэн зүтгэлтэн
Цаг үе Сяньби улс
Салбар Улс төр
Хүйс Эр
Төрсөн он, сар, өдөр 136
Нас барсан он, сар, өдөр 181
Овог, аймаг Сяньбийн Сухэ (Цагаан) аймаг
Албан тушаал Сяньби улсын хаан
Гэр бүл (Өвөг эцэг, эцэг, нагац өвөг, хадам эцэг, нөхөр, эхнэр, хүргэн, хүү, охин гэх мэт) Эцэг нь Тоулухоу, хүү нь Хэлянь, ач нар нь Цяньмань, Куйтоу, Фулохань, Будугэнь

Таньшихуай

Сяньби улсыг үндэслэн байгуулагч, Сяньбийн хаан

Таньшихуай 14-15 настайдаа эрэлхэг цовоо сэргэлэнээрээ гайхуулж байв. Удалгүй овог аймаг нь түүнийг дагах болжээ. Сяньби аймгууддаа нэгтгэж улс гэрээ төвхнүүлсний дараа хөрш Хань улс, Динлин, Пуё (Фуюй), Усунийг уулгалан довтлов. Урьд Хүннү гүрний эзэгнэж байсан өргөн уудам нутгийг цөмийг түвшитгэв. Таньшихуайн эзэлсэн газар нутаг дорноос өрнө зүгт 12000 газар (ли, 4800 км?), умраас өмнө зүгт 7000 газар (ли, 2800 км?) үргэлжилнэ гэж түүх сударт тэмдэглэн үлдээжээ. Таньшихуай хаан ширээнд суугаад Таньхань (Дархан) уул, Чочоу голын эрэгт (ӨМӨЗО, Улаанцав аймаг, Шанду сянь) орд өргөөгөө байрлуулав. Түүнд зүүн, баруун гарын бүх толгойлогч захирагдав. Хууль цааз тогтоож хэрэглэн зөв бурууг шийдэж байлаа. Хэн ч зөрчихийг зориглосонгүй. Таньшихуай улс орноо 3 хэсэгт хувааж 12 толгойлогч томилов. Дорно зүгт Ляодун, Фуюй (Пуё), Вэймо хүртэлх нутагт суудаг 23 аймагтай зүүн гарт Мицзя, Цюецзи (Цюежун), Сули, Хуайтоу (Куайтоу) нарыг толгойлогч болгов. Өрнө зүгт Дуньхуан, Усунь хүртэлх нутагт суудаг 20 илүү аймагтай баруун гарт Чжицзяньло, Ложилюй, Туйинь (Тугуйань), Яньлию (Сею) нарыг толгойлогч болгов. Юбэйпинээс Шангу хүртэлх нутагт суудаг 10-аад аймагтай төв хэсэгт Кацзуй (Кэцун), Цюецзюй (Цзюецзю), Мужун (Муюн) Сы нарыг толгойлогч болгожээ.
    Сяньбийн Сухэ аймгийн хүн.
    Хууль цаазыг эрхэмлэж, зөв бурууг шийддэг байсан Таньшихуай ард иргэдийнхээ амьжиргааг дээшлүүлэхийн тулд зохих арга хэмжээ авч байжээ. Нэг удаа Ухоуцинь гол загас элбэгтэйг мэдээд хөрш аймгаа дайлж мянгаад өрх булааж авчраад загас бариулж хоол хүнсэндээ нэмэрлэж байлаа. Түүний үед сяньбичууд Хань улсын хилд халдаж уулга дээрэм хийх нь эрс нэмэгдсэн юм. Тиймээс түүнийг аргадахын тулд Хань улс элч илгээж өдтэй тэмдэг өгч ван хэргэмээр шагнаж, найрамдахыг хүссэн ч Таньшихуай үл ойшоож хүлээж аваагүй. Хань улс 177 онд 3 түмэн цэрэг илгээж гурван замаар Сяньби улсыг довтлоход Таньшихуай тэднийг угтаж бутцохихыг толгойлогч нартаа тушаажээ. Энэ дайнд Хань улс ялагдаж арваас 7-8 цэргээ алджээ. Таньшихуай 181 онд 45 насандаа үхсэн. Хаан ширээг нь хүү Хэлянь залгамжилжээ. Сяньби улс түүний үхлээс хойш 55 жил оршин тогтнож байгаад бутарчээ. (Б.Батсүрэн)

Ашигласан ном зохиол

Хожуу Хан улсын бичиг (хятад хэлээр)

Н.Я.Бичурин. Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена. Том 1. М-Л., 1950

Schreiber G. Das Volk der Hsien-pi 鮮卑 zur Han-Zeit // Monumenta Serica, Volume XII, 1947, тал 145-203

Сүхбаатар Г., Жамсран Л. БНМАУ-ын түүхийн дээж бичиг. 1. УБ., 1968

Mullie, Jos. L.M. Les Sien-pi // Central Asiatic Journal, Volume XIII, №4, 1969, тал 24-51

Таскин В.С. Материалы по истории древних кочевых народов группы дунху. М., 1984

Сүхбаатар Г. Сяньби нарын угсаа гарал, соёл, аж ахуй, нийгмийн байгуулал (Нэн эртнээс м.э. IV зуун). УБ., 1971

Батсүрэн Б. Ухуань (Авар) ба Сяньби (Сэрви). УБ., 2016


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол