Илимскийн шивээг сэргээн зурсан зураг

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг тур, байшин
Хамаа бүхий үг острог
Салбар Түүх
Цаг үе XVI-XVIII зуун
Бүс нутаг Өмнөд Сибирь, Байгал орчмын нутаг, Хар мөрний сав

Шивээ

Хаант Орос улсын Сибирийг эзлэх явцад байгуулан ашиглаж байсан дагтаршуулсан хэрэм бүхий модон байгууламж

XVI зууны эцсээр Орос улс Сибирийн хаант улсыг эзэлж, аваад улмаар дорно зүгт нэвтрэн гол төлөв томоохон гол мөрнийг өгсөн нэвтэрч голуудын адаг бэлчирт байгалийн саадыг түшиглэн модон хэрэм бүхий хот суурин байгуулж байсныг шивээ гэдэг. Орос хэлээр острог хэмээнэ. Монгол хэлний бичгийн дурсгалд эхэн үедээ тур болон байшин хэмээн тэмдэглэгдэж байв. Ойрадын ноёд болон халхын баруун гарын Алтан хаадаас Орост илгээсэн бичигт тур хэмээн тэмдэглэж байсан бол халхын зүүн гарын ноёдоос Оростой харилцсан бичиг баримтанд байшин хэмээн гардаг. Байшин гэдэг үг нь Түмэдийн Алтан хааны байгуулсан Хөххотын анхны хуучин нэр бөгөөд монголжин түмэдтэй дотно харилцаатай байсан халхын зүүн гарт нэвтэрсэн бололтой. Цөхийн адагт оросуудын байгуулсан шивээг Цөхийн байшин, Сэлэнгийн байшин хэмээж, Үдийн голын адаг Үд, Сэлэнгэ голын бэлчирт байгуулсан шивээг Үдийн байшин хэмээн нэрлэж байжээ. Үүнээс гадна шивээ гэдэг үгээр монголчууд оросуудын байгуулсан острогуудыг нэрлэж байв. 1727 онд Манж Чин улстай хилийн гэрээ байгуулсан Оросын элчин Савва Рагузинский Хиагтад нэгэн хот байгуулснаа Троицкосавск гэж нэрлэсэн бөгөөд Чин улсын талд худалдааны иргэдийн оршин суух Маймайчэн хотыг байгуулсныг монголчууд Дээд Шивээ, Доод Шивээ хэмээн ялган нэрлэж байжээ. Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээр Хөвсгөл аймгийн нутагт Хөвсгөл нуурын хойд эрэг дээр Хирвэстэг хэмээх газар орос цэргүүд 1716 онд шивээ байгуулан сууж байсан боловч нутгийн монголчуудын хүчтэй эсэргүүцлийн улмаас уг шивээгээ орхин явжээ. Одоо тус шивээний үлдэгдэл Хөвсгөл аймгийн Ханх сумын нутагт буй. (Б.Нацагдорж) 

Ашигласан ном зохиол

Артемьев А.Р. Города и остроги Забайкалья и Приамурья во второй половине XVII – XVIII вв. Владивосток. 1999. 
Гэрэлбадрах Ж. Хөвсгөлийн эрэг дэх Хирвэстэг толгойн туурь. // Түүхийн судлал. Улаанбаатар, 1997. 
Харинский А.В., Лыхин Ю.П., Луньков А.В., Белоненко B.В. История Косогольского острога Культура русских в археологических исследованиях: сб. науч. ст: В 2-х томах / Под ред. Л.В. Татауровой, В.А. Борзунова. – Омск; Тюмень; Екатеринбург: Изд-во Магеллан, 2014. – Том I. с. 183 – 187.

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол