Автономит Монгол улсын түшмэл Гонгор (Амар). (Мэргэн сайд, нэрт түүхч А.Амар. эрхэлсэн Ж.Болдбаатар, Ч.Батдорж. УБ., 2016)

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Гонгор
Хамаа бүхий үг Мэргэн сайд
Төрөл Түүхэн зүтгэлтэн
Төрөл Түүхэн зүтгэлтэн
Цаг үе XX зууны эхний хагас. 1913-1939 он
Хэний хаанчлалын үед VIII Богд, Ардын хувьсгал
Өөр нэр (цол, сүмийн цол, хоч нэр гэх мэт) Агданбуугийн Амар, Анандын Амар
Хүйс Эр
Төрсөн он, сар, өдөр 1886
Нас барсан он, сар, өдөр 1941 оны 7 дугаар сарын 11
Овог, аймаг Хиад боржигин
Төрсөн газар Түшээт хан аймгийн Дайчин вангийн хошууны Маалын ам. (Өнөөгийн Булган аймгийн Бугат сум)
Албан тушаал Монгол Улсын Гадаад явдлын яам, Аж ахуйн яамны сайд, Эдийн Засгийн зөвлөлийн дарга, ШУХ-ийн дарга, Улсын Бага Хурлын дарга, Ерөнхий сайд
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) Эхнэр Нямчойжид, хүү Чойнзон, охин Долгор

АМАР Агданбуугийн

ХХ зууны Монголын төр, нийгмийн нэрт зүтгэлтэн, түүхч эрдэмтэн

    Алтан ургийн Агданбуу тайжийн голомт залгасан ганц хүү. Гонгор нэртэй байгаад 1910-аад оны сүүлчээр өвдөж, лам багш нь Амар хэмээн нэрийг нь сольсон. Эцэг Агданбуу тайжийн сахилын нэр Ананд тул Анандын Амар гэдэг.

    Тэрбээр багадаа Дайчин вангийн хүрээний сургуульд сурч монгол бичиг сурч улмаар манж, төвд хэл сурч, Монголынхоо түүхийг сонирхон судалж эхэлжээ. А.Амар арван гэр, багийн бичээчээс төрийн албанд зүтгэх гараагаа эхэлж, 1913 оноос Гадаад яаманд эх зохиогч, дэс түшмэлээр ажиллаж байв. 1921 оны Үндэсний ардчилсан хувьсгалын дараа Гадаад яаманд эрхэлсэн түшмэл, Дотоод ба Аж ахуйн яамны сайд, Ерөнхий сайдын жинхэнэ орлогч сайд, 1928-1930, 1936-1939 онд Ерөнхий сайд, 1930-1932 онд Шинжлэх Ухааны Хүрээлэнгийн дарга, 1932-1936 онд Улсын Бага Хурлын даргаар ажилласан.

    А.Амар төрийн өндөр дээд албанд зүтгэхдээ үндэсний ардчилсан чиг шугам баримталж, улс орны эдийн засгийг хөл дээр нь босгох, хууль, дүрэм,  заавар зэрэг төрийн 300 гаруй баримт бичиг боловсруулахад оролцон, улс оронд орчин үеийн шинжлэх ухааны салбаруудыг хөгжүүлэх, улс орны гадаад харилцааны алтан аргамжийг улс үндэсний эрх ашгийн үүднээс зөв татах, хууль ёсыг завхруулан гажуудуулахын эсрэг эрслэн тэмцэх зэргээр бололцоотой бүхнийг хийж байв. Гэвч түүний үйл ажиллагаа Коминтерн, Зөвлөлтийн бодлоготой зөрчилдөж, 1939 оны 3 дугаар сарын сүүлчээр Сталины тусгай удирдамжаар “ангийн дайсны ашиг тусыг өмгөөлөн хамгаалагч”, “Японы тагнуул, төлөөлөгч” хэмээх хилс ял тулган баривчилжээ.

    1941 оны 7 дугаар сарын 10-ны өдрийн ЗСБНХУ-ын Дээд шүүхийн хаалттай хуралдаан дээр А.Амар: “Би бол хэрэгтэн биш. Урьдчилсан байцаалт дээр надад тулган хүлээлгэсэн учир түүн дээр өгсөн мэдүүлгээсээ татгалзаж байна. БНМАУ хэрэв тусгаар тогтносон улс юм бол яагаад намайг Зөвлөлтийн шүүх шүүж байгаа юм бэ?... Би Монголын ард түмэндээ хайртай, би Оросын ард түмэнд элэгтэй, харин “улаантан”, тэдний засагт дургүй... хэтээсээ том улс үндэстэн бага буурай улс үндэстнийг түрэмгийлэн эзэлж, удирдагчдыг нь барьж хорьдог. Яг ийм маягаар ЗХУ Монгол Улсад хандаж байна. Түүний тод жишээ нь миний бие буюу” гэжээ. Чингээд Монголын ард түмний баяр наадмын өдөр түүнд ялын дээд хэмжээ өгч, 7 сарын 27-ны өдөр цаазалжээ.

    ЗСБНХУ-ын Дээд шүүхийн цэргийн коллеги 1956 оны 12 дугаар сарын 15-ны хуралдаанаар А.Амарт оногдуулсан хэргийг хэрэгсэхгүй болгож, 1962 онд түүнийг цагаатгасан. (Ж.Болдбаатар)

Ашигласан ном зохиол

Болдбаатар Ж. Амар сайд(Нэмж засварласан хоёр дахь хэвлэл). УБ.,2016. “Соёмбо

 принтинг”.

Болдбаатар Ж. Монгол Түмний сод хүмүүс.(Төрийн зүтгэлтэн)I боть.УБ., 2013.

 “Соёмбо принтинг”.

Улс төрийн хэлмэгдэгсдийн намтрын товчоон. Ерөнхий сайд А.Амар: Үзэл бодол, үйл

ажиллагаа. Боть XV.УБ., 2012.

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Амар А. Монголын товч түүх. Улсын хэвлэлийн газар. УБ.,1989. 

Монгол төрийн сэцэн билэгт эрдэмтэн(Эрдэм шинжилгээний хурлын материал) УБ.,2016

Мэргэн сайд, нэрт түүхч А.Амар (Эрдэм шинжилгээний хурал. 2016 оны 9 дүгээр сарын              15. Илтгэлүүд). Эрхэлсэн Ж.Болдбаатар, Ч.Батдорж.  “Соёмбо принтинг”.УБ.,2016

Чинбат И. Монгол төрийн мэргэн сайд А.Амар (1886-1941). УБ.,2005