Гэрээнд гарын үсэг зурсан Хаант Орос улсаас Бээжинд суух элчин сайд В.Н.Крупенский.

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг 1913 оны Бээжингийн тунхаг
Хамаа бүхий үг Хаант Орос улс, Дундад иргэн улс
Төрөл Түүхэн үйл явдал
Цаг үе ХХ зуун
Хэний хаанчлалын үед Богд хаант Монгол улс
Тунхаг байгуулагч Хаант Орос улс, Дундад иргэн улс
Бүс нутаг Ази
байгуулагдсан он цаг 1913 оны 11 дүгээр сарын 5-ны өдөр

Орос-Дундад Иргэн улсын 1913 оны тунхаг

Хаант Орос улс-Дундад Иргэн улсын хооронд байгуулсан монголын тухай гэрээ.

    Хаант Орос улс Манж чин улстай байгуулсан 1881 оны Петербургийн гэрээгээр Хаант Орос улс Манж чин улсын зарим нутаг дэвсгэр дээр худалдаа хийх онц эрхээ баталгаажуулсан. Энэ гэрээг 10 жилийн хугацаатайгаар 1891 он, 1901 онуудад хоёр удаа сунган баталсан. Гэрээг сунгах дараагийн хугацаа нь 1911 он болж, талууд санал зөрөлдөөнтэй байснаас зогссон. Энэ үед Монголчууд тусгаар тогтнолоо тунхаглаж, Хаант Орос улстай 1912 оны 11 дүгээр сарын 2-нд гэрээ байгуулж амжсан. Хятад оронд Синьхайн хувьсгал өрнөж, Чин улсын хаан Пү И-г буулган Бүгд найрамдах засагт шилжин Дундад Иргэн улсын байгуулсан.

    1912 оны 12 дугаар сард Бээжинд Орос, ДИУ-ын хэлэлцээр дахин эхэлсэн. ДИУ Монгол дахь Оросын худалдаа, эдийн засгийн онц эрхийг хөндөхгүй байхаа амлаж, Монгол-Оросын 1912 оны гэрээг хүчингүй болгохыг шаардаж байв. Оросын тал 1912 оны Монгол-Оросын гэрээг ДИУ хүлээн зөвшөөрч, Монголын автономит эрхийг хүндэтгэх, Монгол дахь ДИУ-ын эзэн эрхийг монголчуудаар хүлээн зөвшөөрүүлэхэд тусална гэжээ. Хэлэлцэгч талууд удаан маргалдсаны эцэст 1913 оны 11 дүгээр сарын 5-нд тунхаглах бичгийг байгуулсан. Тунхаг бичиг нь үндсэн 5 зүйлтэй, хоёр хавсралт бичигтэй, хавсралт тус бүр дөрөв, дөрвөн зүйлтэй. Тунхаг бичгийн гол агуулга нь Орос улс ДИУ-ын Гадаад Монголыг хэмжээтэй эзэрхэх эрхийг зөвшөөрсөн. Гадаад Монголын автономит эрхийг ДИУ зөвшөөрөх, ДИУ Гадаад Монголын дотоод хэрэгт оролцохгүй байх, Хаант Орос улс Гадаад Монголд консулыг хамгаалах цэргээс өөр цэрэг суулгахгүй байх, Гадаад Монголын дотоод хэрэгт хөндлөнгөөс оролцохгүй байх, Монгол-Оросын 1912 онд байгуулсан гэрээг ДИУ хүлээн зөвшөөрсөн.

    Монгол улсын Богд хааны засгийн газар тунхаг бичгийг эсэргүүцэн Хүрээн дэх Оросын консулын газарт нот бичиг илгээж байсан. Хаант Орос улсад айлчлал хийж байсан Т.Намнансүрэн өөрийн Засгийн газрын байр суурийг илэрхийлэн “Манай Монгол улс Хятадын холбогдлоос бүр мөсөн салсан учраас Монгол улс зөвшөөрөөгүй байхад тогтоосон ямар ч холбоог огт хүлээхгүй, Монгол, Хятадын харилцааны асуудлыг гагцхүү Монгол улс өөрөө шийдэх ёстой” хэмээн эсэргүүцэж байсан. (Ч.Батдорж)

Ашигласан ном зохиол

Б.Балдоо. Монгол улсын гадаад харилцаа. Интерпресс. УБ., 2003
Монгол улсын түүх. Боть V. Адмон ХХК-д хэвлэв. УБ., 2004.
О.Батсайхан. Монгол үндэстэн бүрэн эрхт улс болох замд. (1911-1946). Адмон компанид хэвлэв. УБ., 2007
Ж.Урангуа. ХХ зууны эхэн үеийн Монгол Улс. (1911-1919). Мөнхийн үсэг. УБ., 2010

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

С.Гангааням . Монголчууд тусгаар тогтнолоо хамгаалан тэмцсэн нь (1911-1921). УБ.,1993.