Монгол нийгэмлийн алтны уурхай. Эх сурвалж: (ШУА-ийн Түүх, археологийн хүрээлэнгийн Түүхийн баримт мэдээллийн төв)

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Хувь нийлүүлсэн нийгэмлэг
Хамаа бүхий үг Хаант Орос улс, Манжийн засгийн газар
Цаг үе ХХ зуун
Хэний хаанчлалын үед Манж чин улсын эрхшээлийн үе, Богд хаант Монгол улс
Үүсгэн байгуулагч Фон Грот, Ли хун чжан
Бүс нутаг Халхын Түшээт хан, Сэцэн хан аймаг
Үүсэж байгуулагдсан он цаг 1900 он
Татан буугдсан он цаг 1920 он

Монголор

ХХ зуунд Монголд алт олборлож байсан хувь нийлүүлсэн компани

    Манж Чин улсын түшмэл Ли хун чжан  1897 онд Хаант Орос улсад айлчлах үедээ Сангийн яамны сайд С.Ю.Витте-тэй уулзаж, Монголд алтны уурхай нээх тухай амаар хэлэлцэн тохирчээ. Хаант Оросын улсын Сангийн яамны сайд С.Ю.Витте хөрөнгө босгох ажлыг хариуцан Франц, Голланд, Бельги зэрэг улсаас оролцсон “Монголор” хэмээх хувь нийлүүлсэн нийгэмлэг байгуулжээ. “Монголор”-т хамгийн их хувь нийлүүлсэн нь Оросын бэлэвсэн хатан Мария Феодоровна, Бельгийн хаан Леопольд, Манж Чин улсын түшмэл Ли хун чжан нар байв. Орос дахь “Золоторосс” алтны үйлдвэрийн нийгэмлэг, Берлин дэх Мендельсон ба К, Парис дахь Орост үйлдвэр хөгжүүлэх ерөнхий хороо, Санкт-Петербургийн олон улсын банк, Орос-Хятадын банк, Парис-Нидерландын банк зэрэг олон газар “Монголор”-ыг байгуулахад оролцсон байна.

    Монголор нийгэмлэг нь Халхын Түшээт хан, Сэцэн хан хоёр аймгийн нутагт 25 жил ашиглах зөвшөөрлийг Манжийн хааны зарлигаар авсан учир Богд тэргүүтэй Халхын ноёд, тайж нар эсэргүүцээд дийлээгүй учир 1901 оноос алт олборлож эхэлжээ.

    Монголор нийгэмлэгийн төв нь Хаант Оросын Санкт-Петербург хотноо байрлаж байв. Монгол дахь үйл ажиллагааг Фон Грот хэмээх Оросын харьяат хүн Хүрээнд төвлөн удирдаж байв. Манжийн төрөөс уурхайнгаас гарсан ашгийг 10 хувь хэмээн тооцож, 5 хувийг хувь нийлүүлэгчдэд, 4 хувийг Манж Чин улсын Сангийн явдлын яаманд, үлдсэн нэг хувийг харьяат олон монгол ван гүнгүүдэд өгч байхаар тогтоожээ. Монголор нийгэмлэгт 10 000 гаруй хятад ажилчин, 6000 гаруй орос ажилчид байснаас гадна уурхайн ажилчдыг хянаж харгалцах монголын цагдаа цэрэг, олборлосон алтыг хэмжиж, бичиж тэмдэглэн түшмэл бичээч томилон ажиллуулах бүх зардлыг “Монголор” нийгэмлэг бүрэн хариуцаж байв.

   1911 онд Монголчууд Манж Чин улсын  ноёрхлыг түлхэн унагасан учир “Монголор” нийгэмлэг Богд хааны Засгийн газартай гэрээ байгуулсан. Уг гэрээгээр “Монголор нийгэмлэг бүх ашгийн 16.5 хувийг Монголын Засгийн газрын Сангийн яаманд тушааж байхаар тогтоожээ. Монголор нийгэмлэг 1919 он хүртэл үйл ажиллагаа явуулахдаа 10 орчим тонн алт олборлосон. (Ч.Батдорж)

Ашигласан ном зохиол

Ж.Урангуа. ХХ зууны эхэн үеийн Монгол улс (1911-1919). Мөнхийн үсэг ХХК. УБ., 2010

Е.М.Даревская. Сибирь ба Монгол. Орос хэлнээс орчуулсан Д.Бадамням. Мөнхийн үсэг ХХК. УБ., 2011.

М.И.Боголепов, М.Н.Соболев. Орос, Монголын худалдааны найруулал. Орос хэлнээс орчуулсан Ч.Баасанжаргал. Адмон хэвлэлийн компанид хэвлэв. УБ., 2011

Б.Баттөмөр. С.Туяа. Уул уурхай Монгол оронд. Жиком пресс. УБ., 2012

Я.Содбаатар. Монголын уул уурхайн түүх. Мөнхийн үсэг ХХК. УБ., 2013

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол