Хамаа бүхий үг | Алтан хан, Баруун гурван түмэн, жонон |
Төрөл | түүхэн хүн |
Цаг үе | Дөчин дөрвөн хоёрын Монгол улс |
Хэний хаанчлалын үед | Боди Алаг хаан, Дарайсун Гүдэн хаан, Түмэн Засагт хаан |
Салбар, чиглэл | түүх |
Өөр нэр (цол, сүмийн цол гэх мэт) | Мэргэн жонон |
Хүйс | эр |
Төрсөн он, сар, өдөр | 1506 |
Нас барсан он, сар, өдөр | 1542 (зарим сурвалжид 1550) |
Овог, аймаг | Хиад Боржигин |
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, ах дүү, хүү охин гэх мэт) | Өвөг эцэг нь Батмөнх Даян хаан, эцэг нь Барсболд жонон, дүү нь Алтан хан, Лабуг, Байсхал, Баяндара Нарийн тайж, Тарахай, Бодидара. Хөвгүүд нь Ноёндара жонон, Баясгалан ноён (Байсанхорлан тайж), Ойдарма ноён (Ойдарма Номхон ноён), Номун тарни хуа тайж, Буянхули дугар дайчин (дурал тайж), Баяр үйзэн ноён, Бадмасамбуу Сэцэн баатар, Намудара дархан ноён, Үн лахан илдэн тайж (Он лаган илдэн ноён) |
XVI
зууны эхний хагаст Монголын Баруун гурван түмнийг захирч байсан жонон.
Гүнбилигийн эцэг Барсболд нь Монголын Баруун түмний жонон байсан агаад Боди Алаг хааныг бага байхад түүний өмнөөс хэсэг хугацаанд төрийн эрхийг барьж байв. Барсболд нас барсанд түүний ахмад хөвгүүн Гүнбилиг 1532 онд жонон болж, Баруун гурван түмнийг захирах болжээ. Түүний шууд харьяаны түмэн нь Ордос бөгөөд Шар мөрний Хэтао буюу Ордос, түүний баруун талаар нутаглаж байв.
Гүнбилиг аажмаар хүчирхэгжин өөрийн дүү Алтан, Байсгал хүндлэн нарыг удирдан ийш тийш цэрэглэн байлдаж байжээ. Улмаар хүч чадал нь улам нэмэгдэж үнэн хэрэгтээ их хааны захиргаанаас бараг гараад байв.
1524-1538 оны хооронд нийт 4 удаа Урианхан түмний эсрэг довтолж, эрхэндээ оруулжээ. 1532, 1534 онд Хөх нуурыг довтолж Ибарай, Бурхай зэрэг монгол ноёдыг ихэд ялж, тэдний албат харьяатыг эрхэндээ оруулжээ. 1533 онд цэрэг авч Датунгийн бослого гаргасан цэрэгт дэмжлэг үзүүлсэн бөгөөд тэдний ихэнх нь түүнийг дагаж Монголд оржээ. Улмаар Мин улсын Сюаньфу, Датун зэрэг газрыг удаа дараалан уулгалан дээрэмдэж, Мин улсын баруун хойт хязгаарт ноцтой аюул учруулах болжээ.
Мин улсаас худалдаа хийхийг шаардсан боловч, Мин улс татгалзсан ажээ. Гүнбилиг амьдралынхаа сүүлийн жилүүдэд цэргийн хэрэгт анхаарал хандуулахаа больжээ. Тиймээс эрх мэдэл нь дүү Алтангийн гарт оров. Гүнбилигийг нас барсны дараа хүү Ноёндара нь жонон болов. Улмаар Алтан хан хүчирхэгжихийн хамтаар Баруун гурван түмний хүч чадал сулран доройтож, яваандаа Алтан ханы захиргааг хүлээх болжээ. (Ц.Цэрэндорж)
Зарлигаар тогтоосон гадаад монгол, хотон аймгийн ван гүнгүүдийн илтгэл шастир, Монгол бичгээс кирилл бичигт буулгаж, тайлбар хийсэн Цэрэндорж Ц., Эрдэнэболд Л., Баржав Д., Ганбат Н., УБ., 2007
Саган сэцэн, Эрдэнийн товч, УБ., 1961
Чакраварди Алтан хааны тууж, Хөрвүүлж, тайлбар зүүлт, нэрийн хэлхээ хийсэн Д.Заяабаатар, УБ., 2006
동북아역사재단 편, 明史 外國傳 譯註, 2012 (солонгос хэлээр)
Монгол улсын түүх, гутгаар боть, УБ., 2003
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он