Улиастайн манж жанжин туслахын хамт. 1893 он. Эх сурвалж: (С.Чулуун, Д.В.Иванов. Монгол орон монголчууд)

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Хязгаар дахиныг тогтоогч зүүн этгээдийн туслагч жанжны газар, Жавхлант хот
Хамаа бүхий үг Сайн ноён аймаг, Манж жанжны газар, Завхан аймаг, Сангийн хот, Маймаачин
Цаг үе XVIII-XXI
Хэний хаанчлалын үед Манжийн эрхшээлийн үеийн Монгол, Богд хаант Монгол улс, Хэмжээт цаазат ардын эрхэт Монгол улс, БНМАУ, Монгол Улс
Бүс нутаг Сайн ноён аймаг, Улиастайн жанжны газар
Үүсэж байгуулагдсан он цаг 1733

Улиастай хот

Завхан аймгийн төв Улиастай хот

    1733 онд Зүүнгарын Галданцэрэнгийн цэргээс сэргийлэн “Хязгаар дахиныг тогтоогч зүүн этгээдийн туслагч жанжин”-ы газрыг байгуулсныг Улиастай хотын үүсэл гэж үздэг. Энэ нэрийг товчлон “Улиастайн жанжин”-ны газар хэмээн нэрлэгдэх болжээ. Улиастай хот нь дотоод журган, цэргийн журган, сангийн журган, монгол журган гэсэн дөрвөн хэлтсээс бүрэлднэ. Улиастай хотыг байгуулахтай зэрэгцэн хятадын худалдаа мөнгө хүүлэгчид Улиастайн маймаачинг бий болгосон. 1860-аад оны сүүлээс Хаант Орос улсын худалдааны пүүсүүд байгуулагдаж үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн.

    ХХ зууны эхэнд Улиастайн ойр орчим нутаг нь Дашпунцаглин хийдийн эзэмшил бөгөөд Сайн ноён аймагт харьяалагдаж байсан. 1911 онд Монголчууд тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсны дараа 1912 оны 1 дүгээр сарын 21-ий өдөр манж жанжин эсэргүүцэлгүй бууж өгснөөр Улиастай хот Манжийн эрхшээлээс бүрэн чөлөөлөгдсөн.

    1921 оны ардын хувьсгалын дараа МАН-ын 14 дүгээр үүр, ХЗЭ-ийн  үүр, холбоо, Харилцан туслалцах хоршооны салбар, худалдаа ба аж үйлдвэрийн банк, анхны бага сургууль тус тус байгуулагдсан. Нутгийн захиргааны шинэ дүрэмтэй уялдуулан Дашпунцаглан хийдийн харьяат нарыг Отгон хайрхан уулын хошуу, Улиастайн газрыг Жавхлант хот хэмээн нэрлэх болсон. Хантайшир уулын аймгийн 5 дугаар их хурлаар тус аймгийн яамыг Жавхлант хотод шилжүүлэхээр болж, 1929 оны 4 сард нүүн ирсэн. Отгон хайрхан уулын хошууг Хантайшир уулын аймагт шилжүүлсэн. БНМАУ-ын Улсын Бага хурлын тэргүүлэгчдийн тогтоолоор 1931 оны 2 дугаар сарын 18-нд Хан Тайшир уулын аймгийг татан буулгаж Завхан аймгийг шинээр байгуулж, Жавхлант хотод төвлөсөн. Жавхлант хотыг 1961 онд Улиастай хот хэмээн хуучин нэрээр нэрлэх болжээ. Одоо Улиастай хот нь Завхан аймгийн Улиастай сум бөгөөд Жинст, Чигэстэй, Жаргалант, Богдын гол, Өлзийт, Товцог гэсэн 6 багийн 5607 өрх, 18994 хүн амтай. (Ч.Батдорж)

Ашигласан ном зохиол

Ц.Сономдагва. Манжийн захиргаанд байсан үеийн ар монголын засаг захиргааны зохион байгуулалт. (1691-1911). Улсын хэвлэлийн хэрэг эрхлэх хороо. УБ., 1961.
М.Санждорж. “Улиастай хотын байгуулагдсан нь” Шинжлэх ухааны академийн хэвлэх үйлдвэрт хэвлэв. УБ., 1963. -//“Этнографийн судлал” сэтгүүл. Т-II, F-16.
Л.Дүгэрсүрэн. “Хатанбаатар Магсаржав Улиастай хотыг цагаантнаас чөлөөлсөн нь”, “Түүхийн судлал” сэтгүүл Т-VIII, F-10, Шинжлэх ухааны академийн хэвлэх үйлдвэрт хэвлэв. УБ., 1969 он
Завхан аймгийн түүхэн тойм. Редактор В.Самбалхүндэв. УБ., Улсын хэвлэлийн хороо. 1973.
Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэлт. (1691-1997). МХАҮ Танхимын хэвлэх үйлдвэрт хэвлэв. УБ., 1998.
“Зарлигаар тогтоосон гадаад монгол, хотон аймгийн ван гүнгүүдийн илтгэл шаштир” Монгол бичгээс кирил бичигт буулгаж, тайлбар хийсэн Ц.Цэрэндорж, Л.Эрдэнэболд, Д.Баржав, Н.Ганбат. II боть. УБ., 2009.
Галдан туслагч “Эрдэнийн эрих хэмээх түүх болой Эрдэм шинжилгээний удиртгал, хөрвүүлэг, тайлбар бичсэн Дуутан Ж.Гэрэлбадрах.” УБ., 2010.
Д.Баярсайхан. “Улиастай хотыг чөлөөлсөн түүхийн асуудалд” УБ., 2012. -//“Үндэсний         эрх чөлөөний хөдөлгөөн-100 жил” Олон улсын эрдэм шинжилгээний бага хурлын                 эмхэтгэл.

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Монгол Улсын түүх. Y боть. Адмон ХХК-д хэвлэв. УБ., 2003
У. Гонгоржав. “Улиастай дахь манжийн засаг захиргааны төв устсан нь” -//”Музей судлал” сэтгүүл T-2, f-3. УБ., 1975.
Г.Пүрэвдорж. “Завхан аймаг” УБ., 2005
Ж.Гэрэлбадрах. “Монгол нутаг дэвсгэр, хил хязгаарын түүх”. Соёмбо принтинг. УБ., 2006.
Завхан аймгийн түүх судлалын өгүүллийн дээжис. Эмхэтгэсэн Д.Баярсайхан, Г.Бямбарагчаа. УБ., 2016
Улиастай хотын түүхэнд холбогдох баримтын эмхэтгэл. Завхан судлал. Боть I. ботийн редактор Д.Баярсайхан. УБ., 2016