Бүх цэргийн Зөвлөлийн нарийн бичгийн дарга Д.Нацагдорж. 1920-иод он

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг зохиолч Нацагдорж, Боржигин Нацагдорж, тайж Нацагдорж
Хамаа бүхий үг Дашдорж, Пагмадулам, Хувьсгалт Залуучуудын эвлэл, Бүх цэргийн зөвлөл, Ленинград, Герман, Шинжлэх ухааны хүрээлэн
Төрөл Түүхэн зүтгэлтэн
Цаг үе 1906-1937 он
Хэний хаанчлалын үед Манжийн эрхшээлийн үеийн Монгол, Богд хаант Монгол улс, Хэмжээт цаазат Монгол улс, БНМАУ
Өөр нэр (цол, сүмийн цол, хоч нэр гэх мэт) их Нацагдорж, Нацок
Хүйс Эр
Төрсөн он, сар, өдөр 1906 оны намрын адаг сарын хуучид 11 дүгээр сарын 17-ны өдөр төржээ
Нас барсан он, сар, өдөр 1937 оны 7 дугаар сарын 13
Овог, аймаг Боржигин овог, Халхын Түшээт хан аймгийн Дархан чин вангийн хошуу
Төрсөн газар Дархан чин вангийн хошуу, одоогийн Төв аймгийн Баяндэлгэр сумын нутаг Мэлзэй [Гүн галуутай] гэдэг газар
Албан тушаал 1917-1921 онд Цэргийн явдлын яаманд бичээч 1921-1922 онд Цэргийн явдлын яамны бичээч, орлосон туслах түшмэл 1922 онд МАН-ын Төв хорооны зохион байгуулах хэлтэст туслах түшмэл, нарийн бичгийн дарга 1924-1925 онд Бүх цэргийн зөвлөлийн нарийн бичгийн дарга, Монгол улсын Засгийн газрын нарийн бичгийн дарга, Бүх цэргийн сурган боловсруулах хэлтсийн дарга 1929 онд Төмрийн заводад орчуулагч 1930-1937 он хүртэл Шинжлэх Ухааны Хүрээлэнгийн оюутан, тайлбар толь зохиох комиссын гишүүн, өрнө дахины хэлний орчуулагч, түүхийн тасгийн эрхлэгч, дуун ухааны тасгийн эрхлэгч
Гэр бүл (эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) эцэг Түшээт хан аймгийн Дархан чин вангийн хошууны дөтгөөр зэрэг тайж Дашдорж, өвөг эцэг хошууны захирагч, дөтгөөр зэрэг тайж Цэрэндорж, эх Пагма, анхны эхнэр Д.Пагмадулам, хоёр дахь эхнэр Нина Чистякова, охин Ананда Шри

НАЦАГДОРЖ Дашдоржийн

ХХ зууны Монгол Улсын шинэ үеийн утга зохиолын нэрт төлөөлөгч, соён гэгээрүүлэгч, зохиолч, нийгэм, улс төр, шинжлэх ухааны зүтгэлтэн

    Чингис хааны алтан ургийн угсаа, Батмөнх даян хааны 14 дүгээр үе, боржигид овог, дөтгөөр зэрэг тайж Дашдоржийн хүү. Найман настайдаа эцгийн хамт Нийслэл хүрээнд ирсэн. 1917 оноос Цэргийн явдлын яаманд сурагч бичээч, 1921 оноос Ардын засгийн Цэргийн явдлын яаманд бичээчээр ажиллаж эхэлсэн. “Их шавийн нутгийн захиргааны дүрэм, “Аймгийн хурлын дүрэм” зэргийг боловсруулсан. Нийслэл хүрээн дэх Дэлгэр Их Уулын аймгийн бага сургуульд пионерын анхны бүлгийг байгуулж, анхны сүлд дууны үгийг зохиожээ. Судар бичгийн хүрээлэнгээс 1923 онд Ленинградын Их Сургуулийн оюутан В.А.Казакевичийн хамт Сэцэн хан аймгийн Ахай бэйсийн хошууны нутгаар хуучин балгас, туурь, бичигтэй чулуу, хөшөө зэргийг судлахаар явж байв.

    1925 онд ЗОУ-ын Ленинград хотын Н.Г.Толмачёвын нэрэмжит Цэргийн улс төрийн академид суралцаж байгаад 1927 оноос Герман улсын Лайпциг хотод шилжин суралцсан. Герман улсад суралцах хугацаандаа “Сурагчдын сэтгүүл”-ийг эрхлэн гаргасжээ. 1929 онд Монголд ирээд “Төмрийн завод”-д орчуулагч, “Залуучуудын үнэн” сонины утга зохиолын ажилтнаар ажиллаж байгаад 1931 оноос Шинжлэх Ухааны Хүрээлэнд Дуун ухааны кабинетад оюутнаар оржээ. Тэрбээр Ж.Цэвээний хамт Ерөө голын сав газарт шинжилгээний ажлаар явснаас гадна Зөвлөлт-Монголын мал аж ахуйн шинжилгээний ангид ажилласан. 1933 оноос “Монгол хэлний тайлбар толь” зохиох комиссын гишүүнээр томилогдож, өрнө дахины хэлний орчуулагч зэргээр ажилласан. 1935 онд Шинжлэх Ухааны хүрээлэнгийн Түүхийн тасгийн эрхлэгч, 1936 оноос Дуун ухааны тасгийн эрхлэгчийг хавсран гүйцэтгэсэн. 1937 оны 7 дугаар сарын 13-нд нас барсан. 

    Д.Нацагдорж “Ушаандар”, “Сандо амбаны харгис явдал” жүжиг, “Учиртай гурван толгой” дуурь, “Миний нутаг”, “Од”, “Октябрь” зэрэг олон шүлэг, “Хуучин хүү”, “Цагаан сар ба хар нулимс”, “Харанхуй хад” зэрэг өгүүлэл бичиж нийтлүүлсэн нь Монголын уран зохиолын сор бүтээлүүд болсон.

    “Монголын орчин үеийн уран зохиолыг үндэслэгч” хэмээн үзэж БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлөөс 1964 онд “Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал”-ыг буй болгож, хоёр жилд нэг удаа нэг хүнд олгохоор тогтоосон. (Ч.Батдорж)

Ашигласан ном зохиол

А.Очир. Д.Нацагдоржийн эрдэм шинжилгээний үйл ажиллагаа. // Шинжлэх ухааны академийн мэдээ. Шинжлэх ухааны академийн хэвлэх үйлдвэрт хэвлэв. УБ., 1986. т.89-101

Ч.Дашдаваа. Д.Нацагдорж Шинжлэх ухааны хүрээлэнд ажиллаж байсан нь. // Шинжллэх ухаан амьдрал. Шинжлэх ухааны академийн хэвлэх үйлдвэрт хэвлэв. УБ., 1986. т.23-25

А.Очир, Г.Дашням. Д.Нацагдорж: нийгэм, улс төр, эрдэм судлалын үйлс, амьдрал. Засварласан хоёр дахь хэвлэл. Соёмбо принтинг үйлдвэрт хэвлэв. УБ., 2016

С.Лочин. Дашдоржийн Нацагдорж. (намтар, уран бүтээлийн товчоон) [нэмж тодотгосон хоёр дахь хэвлэл], УБ., 2006

Э.Пүрэвжав. Дашдоржийн Нацагдорж. / Монгол хэл бичгийн судлал XI. Бемби сан хэвлэлийн газар. УБ.,2008. т.45-68

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Б.Содном. Нацагдоржийн намтар зохиол. Улсын хэвлэлийн газар. УБ., 1966

Д.Нацагдоржийн тухай дуртгал тэмдэглэл. Улсын хэвлэлийн газар. УБ., 1966

Д.Цэдэв. Их Нацагдоржийн хэлхээгүй сувдын учиг. Соёмбо принтинг хэвлэлийн үйлдвэрт хэвлэв. УБ., 2016

Их зохиолч Д.Нацагдорж шинэ судалгаа-I. Эмхэтгэж, редакторласан. Б.Мөнхбаяр. Соёмбо принтинг хэвлэлийн үйлдвэрт хэвлэв. УБ., 2016

Х.Мэндсайхан. Пагмадулам. Соёмбо принтинг хэвлэлийн үйлдвэрт хэвлэв. УБ., 2016