Газрын зураг

Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Сийлмэл зураг, Шивээт хайрханы хадны зураг
Төрөл Хадны зураг
Түүхэн эрин үе Эртний Түрэгийн үе
Он цаг НТ VI-VIII зуун
Салбар Археологи

Эртний Түрэгийн хадны зураг

Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээр НТ VI-VIII зууны үед төр улсаа байгуулан оршин тогтнож байсан Түрэгийн хаант улсын үед холбогдох хадны зураг.

     Хаданд нарийн үзүүртэй багажаар сийлж зурсан зураасан зургийг нийтэд нь судлаачид НТ VI зуунаас хойших үед холбогдуулан үзэж иржээ. Гэвч сүүлийн үеийн судалгаагаар нарийн зураасан зураг бүхэн Түрэгийн үед холбогдохгүй нь тодорхой болж байна. Иймээс Түрэгийн үеийн хадны зургийн гол онцлог нь судлаачдын тогтоосноор дүрслэлийн арга барилын ижил төстэй нэгдмэл байдал, бодит шинж, зарим нэг бүрдэл хэсгүүдийн нийтлэг тал, зарим тохиолдолд руни бичигтэй нэг дор нарийн үзүүртэй багажаар зурсан зэрэг байдаг ажээ. Тодруулбал, том гуалиг биетэй адууны дэлийг гурван сойлготой дүрсэлдэг, зарим морьтон эртний Түрэгийн үеийн Алтайн оршин суугчдын үс засалттай ижил хэлбэрийн үстэй, нум сумаар харваж буй хүнийг үргэлж хөдөлгөөнтэй байдлаар үзүүлдэг зэрэг нийтлэг шинжүүдтэй байна. Түрэгийн үед хамгийн их тархсан зургийн сэдэв зохиомж нь ан агнуурыг харуулсан байх ажээ.

     Түрэгийн үеийн хадны зураг бүхий дурсгалт газрын гол төлөөлөл нь Баян-Өлгий аймгийн Цэнгэл сумын Шивээт хайрхан уул юм. Энэ уулын өмнөд бэл дэх наран ургах зүг хандсан том толигор хаднаа морь унасан баатар эрсийг томоор дүрсэлсэн зохиомж бий. Төв Азийн хадны зураг дахь эртний Түрэгийн үед холбогдох дурсгалуудын ихэнх нь зураасан зураг байдаг бол Шивээт хайрханы дурсгалт газрын Түрэгийн үеийн бүх зургуудыг бүх талбайгаар нь хонхойлон цоолборлосон байгаа нь Монгол Алтайн хадны зургийн нэг өвөрмөц онцлог юм. Эндэхийн хадны зурагт морьт харваачийн дүр зонхилох байрыг эзэлдэг.

     Хүннүгийн үеэс эхлэн нүүдлийн мал аж ахуй сонгодог хэлбэрт орсонтой уялдан хүмүүсийн шүтлэг бишрэлийн зан үйлд өөрчлөлт орж ямарваа нэгэн баатар эр, дайн тулааны ялалт, ан авын олз омгийг алдаршуулж мөнхжүүлэн үлдээх зорилгоор хаднаа зураг зурж байсан гэж үзэж болохоор байна. Энэ нь дээр өгүүлсэнчлэн хүний оюун санаа хөгжихийн хэрээр аливаа амьтан, хүн, эд зүйлс, тэдгээрийн дүрс хоёрын хоорондын дом шившлэгийн төсөөлөл арилж алдрахын хамтаар уран сайхны дүрст төсөөлөл орлон эзэлсэнтэй холбоотой ажээ. Иймээс Түрэгийн үеийн хадны зураг нь олныг хамарсан ан ав, баатарлаг тулалдаан, дайчин эрийн алдар гавъяаг мөнхлөн дуурсгах, морийг шүтэх явдал, ялалтын бэлгэдэлтэй холбоотой зурагдаж байжээ. (Н.Батболд)

Ашигласан ном зохиол

Батболд Н. Монголын говийн бүсийн хадны зургийн судалгаа. УБ., 2014.

Кубарев В.Д, Цэвээндорж Д. Раннесредневековые петроглифы Монгольского Алтая //Памятники культуры древних тюрок в Южной Сибири и Центральной Азии. – Новосибирск, Издво – НГУ, 1996

Цэвээндорж Д. Монголын эртний урлагийн түүх. УБ., 1999

Цэвээндорж Д., Кубарев В.Д., Якобсон Э. Шивээт хайрханы хадны зураг. УБ., 2010


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол