ан амьтад

Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Сийлмэл зураг, Зураагийн улаан хадны зураг, Цагаан салаа-Бага Ойгорын хадны зураг, Далан Түргэний хос толгойн зураг, Цамбагаравын хадны зураг, Чулуут голын хадны зураг, Гачууртын амны зураг, Их тэнгэрийн амны хадны зураг, Бичигтийн амны хадны зураг, Шивээт хайрханы хадны зураг, Ямаан усны хадны зураг, Дэл уулын хадны зураг, Цагаан голын хадны зураг, Арслантын хадны зураг, Жаргалантын ширээ хадны зураг, Арал толгойн хадны зураг
Төрөл Хадны зураг
Түүхэн эрин үе Зэс чулууны үе, хүрлийн үе, түрүү төмрийн үе, Хүннүгийн үе
Он цаг Одоогоос 5000-4000 жил – НТӨ III - НТ II зуун
Салбар Археологи

Хойд Хөлцөөтийн хадны зураг

Баян-Өлгий аймгийн Буянт сумын нутаг Хойд Хөлцөөтийн голын хоёр эрэг дагуу орших хадны сийлмэл зураг.

     Цэнгэл хайрханы оргилын баруун биеэс эх авч зүүн урагшаа өндөр уулын хоорондуур урсах тунгалаг устай Хойд Хөлцөөтийн голын хөндий мөнх цастай өндөр уулаар хүрээлэгдсэн хавцал, хад чулуу ихтэй бөгөөд голын эрэг рүү шахаж тогтсон хүрэн өнгийн хад цохионоо олон тооны зураг сийлжээ. Хадны зургуудыг ихэвчлэн уулын хормойд овооролдон тогтсон хадархаг толгойн энгэр талын хаданд, голд түрж тогтсон голын эрэг, голын хоёр талын дэнжийн унамал хаднууд дээр сийлсэн байна. Харьцангуй жижиг талбайд олон дүрс сийлэх, хуучин дүрсийг сэргээж байсан ул ором, эртний зургийн дээрээс дарж давхардуулан сийлсэн байгаа нь уг газарт хадны зургийг түүхийн урт хугацааны туршид тасралтгүй урлаж ирснийг гэрчилнэ.

     Хойд Хөлцөөтийн хаднаа амьтдын дүрсийг бүх талбайгаар нь хонхойлгон эсхүл гадаад тэгийг хөвөөлөн цохиж гаргасан, мөн нарийн үзүүртэй багажаар сийлсэн зураг ч бий.

     Хойд Хөлцөөтийн хадны зурагт янгир, аргаль, буга, үхэр зэрэг амьтдын дүрсийг олон янзын арга барил, хэв маягаар дүрсэлсэн байна. Эндэхийн хадны зураг дотор ан агнуур, мал аж ахуйн холбогдолтой зураг дүрслэл нэлээд тохиолдох ба зарим газар ан амьтны зураг давамгайлсан, зарим газраа бөө мөргөл, тахил тайлгын холбогдолтой дүр, дүрслэл давуу байдаг онцлогтой байна.

     Монгол Алтайн хадны зураг гэсэн өвөрмөц дүр төрх, сэдэв зохиомж, агуулга, арга барил, хэв маяг Хойд Хөлцөөтийн хадны зургаас ч илэрч байна. Тухайлбал, хадны зураг дахь “бөх”-ийн дүрслэл нь одоогийн байдлаар зөвхөн Хойд Хөлцөөт, Цагаан салаа, Бага Ойгор, Шивээт хайрхан уулын хадны зургаас олдож байна. Үүнтэй ижилсэх дүрслэл хөрш зэргэлдээх Орос, Казахстан, Хятадын хадны зурагт одоогоор илрээгүй байна. Энэ нь Монгол Алтайн хадны зургийн өвөрмөц дүр, дүрслэлийг илтгэн харуулж байна.

     Хойд Хөлцөөтийн хадны зураг Цагаан Салаа, Бага Ойгор, Арал толгой, Далан Түргэний хос толгой, Шивээт хайрханы хадны зургийн зохиомж, дүрслэх арга барил, хэв маягтай тун төстэй тал ажиглагдаж байгаа нь эдгээр дурсгалуудын он цаг, сэдэв зохиомжийг харьцуулан судлах боломжийг олгож байна.

     Хойд Хөлцөөтийн хадны зургийн дурсгалт газрын дийлэнх зургууд нь энеолит, хүрэл, төмрийн түрүү үе, Хүннүгийн үед холбогдоно. (Н.Батболд)

Ашигласан ном зохиол

Эдилхан Х. Монгол Алтайн хадны зургийн судалгааны зарим асуудал. МУИС-ийн түүхийн ухааны докторын зэрэг горилсон бүтээл, УБ., 2008

Өмирбек Б. Хойд Хөлцөөтийн хадны зураг дахь тэрэгний дүр, дүрслэл, он цагийн хамаадал. // Археологийн судлал. Боть XXXII. УБ., 2012.

Өмирбек Б. Монгол Алтайн Хойд Хөлцөөтийн хадны зургийн судалгааны асуудалд, МУБИС-ийн түүхийн ухааны докторын зэрэг горилсон бүтээл, УБ., 2013


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол