Хамаа бүхий үг | Ямаан усны хадны зураг, Цагаан голын хадны зураг, Дэл уулын хадны зураг, Цагаан Салаа-Бага Ойгорын хадны зураг |
Төрөл | Хадны зураг |
Түүхэн эрин үе | Хүннүгийн үе |
Он цаг | НТӨ III – НТ II зуун |
Салбар | Археологи |
Монгол орны нутаг дэвсгэрээс Хүннүгийн үед холбогдох хадны зураг цөөн тоотой илэрч судлагдсан байна. Хүннүгийн үеийн булш, оршуулгаас зургийн дурсгал бараг гардаггүй тул хадны зурагтай харьцуулах эд хэрэглэгдэхүүн, судалгааны материал ховор байдгаас гадна тухайн үед хаданд зураг зурахдаа өмнөх буюу төмрийн түрүү үеийн уламжлалыг хэвээр үргэлжлүүлж байсан байж болох учир энэ үеийн зургуудыг тодорхойлоход хүндрэлтэй байдаг. Энэ нь хэдийгээр бэрхшээл учруулдаг ч хүннү булшны малтлагаас гарсан зарим эд өлгийн зүйлс болон зураасан зураг бүхий цөөн тооны олдвор хэрэглэгдэхүүнээр харьцуулалт хийж он цагийг нь тогтоосон байдаг.
Судалгааны хэрэглэгдэхүүнээс харахад Ховд аймгийн Ямаан усны хавцалын Ханан хадны мухлагтай хоёр морин тэрэг, Говь-Алтай аймгийн Халиун сумын Цагаан голын нийлмэл тамганууд, Сүхбаатар аймгийн Цагаан элэгийн хүн, амьтан, Өмнөговь аймгийн Хахуулын голын хадны зураг дахь дөрвөлжин хүрээн доторхи тэгш хэмтэй эвэр мэт угалзарсан дүрс, эрээн хайрстай аварга могой, сүүлээ агссан эвхрэн харайж буй мэт барс, Дундговь аймгийн Дэл уулын мухлагт тэрэг, Баян-Өлгий аймгийн Улаанхус сумын нутаг Цагаан Салаагийн хадны зураг дахь нохойд хөөгдсөн аргалийг угтан харваж буй анчин, Баянхонгор аймгийн Сонгинотын хадны зураг дахь сүрэг адуу тууж яваа болон чоно хөөж буй морьтой хүмүүс, Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын Рашааны тээгийн нийлмэл тамга зэрэг зургуудыг судлаачид хүннүгийн үед хамруулан үзжээ.
Мөн хүннү булшнаас илэрч олдсон бүсний хүрэл чимэглэлүүдийн дүрслэл нь уран сайхны талаасаа Монголын зарим хадны зурагтай ихэд төстэй байдаг. Тэдгээрийн онцлог нь буга, тэмээ, үхэр, адуу, янгир, чоно, нохой, муурын төрлийн амьтдыг эсрэг юмуу өөд өөдөөс нь харуулан хос хосоор нь зурдагт оршино. Ийм төрлийн хосмолжин зургуудыг төмрийн түрүү үе болон хүннүгийн үед холбогдуулан үзэх боломжтой байна. Ямарваа нэгэн юмыг хосмолжин (симметрийн) аргаар зурдаг нь амьтны загварт урлагийн нэг онцлог бөгөөд Монгол, Ордос, Сибирийн төмрийн түрүү үе, Хүннүгийн үеийн бүсний арал болон бусад чимэглэлд өргөн ашиглагдаж байжээ.
Хүннүгийн үеийн хадны зургийн онцлог нь дүрслэлийн бодит чанар, хөдөлгөөнт шинж бөгөөд амьтдын давхих хөдөлгөөнийг дүрслэхдээ урд хөлийн нэгийг нугалсан байдалтай, нөгөөг урагш тэнийлгэснээр үзүүлсэн байдаг явдал юм. Мөн амьтдыг урт нарийн биетэй, шавхнуун буюу тасрах шахам гурайтсан гэдэстэй зурдаг нь Монгол, ОХУ-ын Уулын Алтай, Тувагийн хүннүгийн үеийн хадны зургийн нийтлэг шинж хэмээн үзэж болно. Хүннүгийн үеийн зургууд нь эртний нүүдэлчдийн “амьтны загварт” урлагийн зарим нэг элементүүдийг өөртөө хадгалж үлдсэн боловч илүү бодит байдал руу ойртсон энгийн загварчилсан, хялбарчилсан байдаг гэж хэлж болохоор байна. (Н.Батболд)
Батболд Н. Хүннүгийн хадны зураг // Археологийн судлал. Боть XXXI, Fasc. 2, УБ., 2011. Тал 26-39.
Батсайхан З. Хүннү (археологи, угсаатны зүй, түүх). УБ., 2002.
Дорж Д., Новгородова Э.А. Петроглифы Монголии. УБ., 1975.
Цэвээндорж Д. Монголын эртний урлагийн түүх. – УБ., 1999.
Эгиймаа Ц. Хүннүгийн зураасан зураг. // Археологийн судлал. Боть (I) XXI, Fasc. 7, УБ., 2003. Тал 69-74.
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он