Хүйтэний гол руу зүүн талаасаа түрж шахсан өндөр хадан хошууны гол руугаа хандсан үзүүрийн ханан хадны хөмөгт буй  эдгээр дурсгалт бичээсүүдийг анх 1981 онд Н.Сэр-Оджав, Д.Цэвээндорж, А.Очир нар илрүүлж Хүйтэний голын бичээс хэмээн нэрлэсэн.
    Монгол бичээс нь хар бэхээр бичигджээ. Он цагийн уртад балархайшин бүрэн тайлан уншихад нэлээд бэрхшээлтэй болсон тул утгыг одоо болтол бүрэн мэдэж чадаагүй байна. Гэвч зарим үг үсгийг нь уншсанд тулгуурлан уг бичээсийн ерөнхий утгыг тоймловол:
    Мөнх тэнгэрийн хүчинд хааны суу дор нэгэн үйл явдлыг дурсан хаданд бичиж, хүр “дурсгал” болгон бэлгэдэж тахиа жилийн есөн сарын шинийн наймнаа уг бичээсийг үйлдсэн мэт байна. Бичээсийн бичгийн хэлбэр байдлыг ажиглавал XII-XIV зууны үед холбогдох төлөвтэй.
    Мөн уг бичээсийн дэргэд долоон мөр босоо дөрвөлжин бичиг байгаа нь басхүү Мөнх тэнгэрийн хүчинд хааны сууд хэмээн эхлэж байна. Яг монгол бичээс шиг хар бэхээр бичигдсэн эл дөрвөлжин бичгийн дурсгал үлэмж элэгдэж баларсан тул утга нь мөн бүрэн тайлагдаагүй байна. Монгол бичээс, дөрвөлжин бичиг хоёр нэгэн үеийн дурсгал бололтой гэж судлаачид үзэж байгаа бөгөөд Бичигт хошууны хадан дээр өгүүлсэн хоёр бичээснээс гадна Монгол бичгээр хар бэхээр бичсэн гол төлөв шашин мөргөлийн утгатай хэдэн бичиг байгаагийн зарим нь дээрх хоёр бичээстэй ойролцоо цаг үед бүтээгдсэн бололтой.
    Харин зарим нь XVII зуунаас хойших үед холбогдох байдал ажиглагдаж байна.
    Хүйтэний голын арван хоёр мөр монгол бичиг нь XIII-XIV зууны монгол бичгийн дурсгал, харин долоон мөр босоо дөрвөлжин бичиг нь монгол нутгийн хад чулуунаас анх удаа илэрч олдсон дөрвөлжин үсгийн бичээсийн ховор нандин дурсгал юм. (Н.Батболд)