Ямаан усны хадны зураг, ерөнхий байдал

Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Сийлмэл зураг, Зураагийн улаан хадны зураг, Цагаан Салаа-Бага Ойгорын хадны зураг, Далан Түргэний хос толгойн зураг, Хойд Хөлцөөтийн хадны зураг, Чулуут голын хадны зураг, Гачууртын амны зураг, Их Тэнгэрийн амны хадны зураг, Бичигтийн амны хадны зураг, Шивээт хайрханы хадны зураг, Дэл уулын хадны зураг, Цагаан голын хадны зураг, Цамбагарав уулын хадны зураг, Арслантын хадны зураг, Бага Харганатын хадны зураг, Бударын чулууны хадны зураг, Хүннүгийн хадны зураг
Төрөл Хадны зураг
Түүхэн эрин үе Хүрлийн үе, түрүү төмрийн үе, Хүннүгийн үе
Он цаг (НТӨ III мянган жил - НТӨ I мянган жил) – (НТӨ III – НТ II зуун
Салбар Археологи

Ямаан усны хадны зураг

Ховд аймгийн Үенч сумын нутаг Ямаан ус хэмээх нарийн хавцалд орших хадны сийлмэл зураг.

     Ямаан усны хавцал нь жижиг горхи урсдаг, зундаа өвс дөрөө шүргэм өндөр ургадаг, хөрзөн чулуун хадтай нарийн хавцал юм. Эл хавцалын дунд хэсэгт орших Ханан хад олон тооны хадны зурагтай.
     Эндэхийн хаданд гол төлөв янгир, буга, зээр, бөхөн, адуу, тэмээ, чоно зэрэг амьтдыг янз бүрийн байдлаар, тухайлбал, хүзүүгээ эргүүлэн хойш харж зогсоо, бүх биеэ сунган харайж байгаа, тайван зогсож байгаагаар, мөн зарим бугыг амьтны загварт урлагийн аргаар дүрсэлснээс гадна нум сумаар зэвсэглэсэн анчдыг хөл дээрээ бага зэрэг суусан байдалтай дүрслэн харуулжээ. Мөн нум сум харваж байгаа хүний араас байлдааны сүхээр толгой руу нь цохиж байгаа дүрслэл ихээхэн сонирхолтой.
     Ямаан усны хавцлын өндөр ханан хадны баруун дээд буланд дөрвөн моринд хөллөсөн хоёр дугуйтай сүйх тэргийг хажуугаас нь харсан байдлаар дүрсэлжээ. Сүйх тэргэнд нэгэн хүн сууж яваагийн зөвхөн цээжин хэсгийг, тэрэгний өмнө хойно тус бүр морь унасан хоёр хүн байна. Тэнд бас нэг моринд хөллөсөн тэргэнд сууж яваа хүний байдлыг харуулсан зураг бий бөгөөд хүний цээжин хэсгийг тойм байдлаар үзүүлжээ. Сүйх тэрэгнүүдийн дугуйг найман хигээстэйгээр зурсан нь тодорхой харагдана. Энэ сүйх тэрэгний зургийг Хангийн үеийн булшны ханын зурагтай ижил төстэй байдлаар нь судлаачид Хүннүгийн үед холбогдуулан үздэг. Мөн хүннү булшнаас гарсан үйсэн савны таган дээрх мухлагт тэрэгний зургууд нь Ямаан ус, Дэл уулын тэрэгний зургуудыг Хүннүгийн үед холбогдохыг батласан олдвор хэрэглэгдэхүүн болсон юм.
     Ямаан усны хадны зураг дахь нэгэн нийлмэл тамга хүннүгийн үеийн морин тэрэгний дэргэд зурагдсан байгаа нь уг зургийг зурсан хүний овгийн тамга байж болохыг харуулж байна. Хүннү булшнаас илэрч олдсон богийн шагайн дээр хурц үзүүртэй зүйлээр зурж тэмдэглэсэн нийлмэл тамга Ямаан ус, Цагаан голын хадны зураг дахь зарим тамгадын нийлмэл дүрслэлтэй ихэд төстэй байна. Энэ нь ийм нийлмэл тамгыг хүннүгийн үед холбогдохыг илтгэнэ.
     Ямаан усны хавцлын хаданд бас морьд хөллөсөн өөр хэлбэрийн тэрэгний зураг байх бөгөөд тэргийг дээд талаас нь харсан дэлгэмэл байдлаар дүрсэлж тэрэгний хоёр дугуй, морьд, аралны холбоос зэргийг нэлээд тодорхой үзүүлжээ.
      Ямаан усны хадны зураг он цагийн хувьд хүрлийн үеэс Хүннүгийн үед холбогдоно. (Н.Батболд)

 

Ашигласан ном зохиол

Батболд Н. Хүннүгийн хадны зураг // Археологийн судлал. Боть XXXI, Fasc. 2, УБ., 2011. Тал 26-39.

Дорж Д, Новгородова Э.А. Петроглифы Монголии. УБ., 1975.

Монгол нутаг дахь түүх, соёлын дурсгал. УБ., 1999.

Новгородова Э.А. Мир петроглифов Монголии. М., 1984.


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол