Зос, хар бэхэн зураг

Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Зосон зураг, Зураагийн улаан хадны зураг, Цагаан салаа-Бага Ойгорын хадны зураг, Далан Түргэний хос толгойн зураг, Хойд Хөлцөөтийн хадны зураг, Чулуут голын хадны зураг, Гачууртын амны хадны зураг, Дэл уулын хадны зураг, Шивээт хайрханы хадны зураг, Ямаан усны хадны зураг, Цагаан голын хадны зураг, Цамбагарав уулын хадны зураг, Арслантын хадны зураг, Бага Харганатын хадны зураг, Гурван Мандалын хадны зураг, Жаргалантын ширээ хадны зураг
Төрөл Хадны зураг
Түүхэн эрин үе Хүрлийн үе, Монголын үе
Он цаг НТӨ III мянган жил - НТӨ I мянган жил, НТӨ XII-XV зуун
Салбар Археологи

Их Тэнгэрийн амны хадны зураг

Улаанбаатар хотын өмнө Богд уулын Их Тэнгэрийн амны зүүн үзүүрийн хойшоо харсан хадан хясаанд буй хадны зосон зураг.

     Энэ хаднаа улаан зосон болон хар бэхээр зурсан зураг, монгол, хятад, түвд бичээс бий бөгөөд эдгээрийг А.П.Окладников 1960 онд илрүүлэн судалжээ. 
    Их тэнгэрийн амны хаданд дотроо олон толботой дөрвөлжин хашлаганууд, ганцаар юм уу 2, 3, 5-аараа хөтлөлцөж зогссон хүний тойм зураг, халин нисч буй бүргэд, замаар явж буй адуу зэргийг улаан зосоор зурсан байдаг. Дөрвөлжин хашлаганы дээд талд хошуугаа хажуу тийш харуулан халин нисч яваа бүргэд шувуу, хашлаганы зүүн талд хөтлөлцөж зогссон хүмүүсийн тойм зураг, хашлаганы доод талд хоёр зэрэгцээ замаар адуу хөтөлж яваа хүнийг тоймлон дүрсэлсэн байх ажээ. Ийм төрлийн зургийг судлаачид олон янзаар, тухайлбал, эртний малчин аймгуудын ертөнцийг үзэх үзэл, малын үржлийг шүтэх ёс, газар тариалан, оршуулгын зан үйл зэрэгтэй холбон тайлбарласан байдаг бөгөөд он цагийн хувьд хүрэл зэвсгийн үед холбогдуулж үздэг. 
     Хар бэхэн зураг нь дээр өгүүлсэн улаан зосон зургуудын дэргэд хар бэхээр бичсэн “Мөнх хөх тэнгэр” гэсэн үг бүхий монгол бичээс, монгол дээлтэй хүн, эргэн харсан цоохор толботой согооны зураг юм. Монгол дээлтэй хүүхнийг эгц урдаас нь харснаар дүрсэлсэн бөгөөд түүний дугариг царай, монгол хүний онигордуу нүд зэргийг тодорхой гаргажээ. Урт хормойтой, өргөн ханцуйтай дээл, түрийтэй ээтэн хоншоортой монгол гутал өмсчээ. Дээлийн энгэрт давхарлаж хадсан гоёл чимэг мэт зүйлийг эгнүүлэн дүрсэлсэн байна. Хамгийн сонирхолтой нь түүний өмссөн өндөр, орой дээр нь өд мэт зүйл хадсан малгай юм. Судлаачид энэ малгайн зургийг XIII зууны үед монголын язгууртан эмэгтэйчүүдийн өмсдөг байсан богтаг малгай мөн гэж үзсэн байдаг бөгөөд сүүлийн үеийн малтлага судалгааны үр дүнд XIII-XV зууны үеийн монгол булшнаас ийм богтаг малгай нэлээд олон олдоод байгаа билээ. (Н.Батболд)

 

Ашигласан ном зохиол

Амартүвшин Ч. “Сэлэнгийн” зосон зургийн дүрслэл оршуулгын зан үйлтэй холбогдох нь. // Түүхийн сэтгүүл. УбИС-ийн Түүхийн салбарын Эрдэм шинжилгээний бичиг. Т.III, fasc. 2. УБ., тал 16-19.

Батболд Н. Монголын говийн бүсийн хадны зургийн судалгаа. УБ., 2014.

Батсайхан З. “Сэлэнгийн” хэмээх зосон зургуудыг шинээр тайлбарлах нь. //Археологи, антропологи, угсаатан судлал. МУИС-ийн НШУС-ийн эрдэм шинжилгээний бичиг. № 210(19). УБ., 2003. тал 34-39.

Монгол нутаг дахь түүх, соёлын дурсгал. УБ., 1999.

Окладников А.П. Олень золотые Рога. Л-М., 1964.

Цэвээндорж Д. Монголын эртний урлагийн түүх. УБ., 1999.


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол