Монголын түүхийн тайлбар толь

А Б В Г Д Е Ё Ж З И К Л М Н О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Ц Ч Ш Э Ю Я

Дайчин засгийн хошуу (Сэцэн хан аймаг)

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг	Халхын дорнод замын Хэрлэн барс хотын чуулганы дундад адгийн хошуу, Сэцэн хан аймгийн Дайчин засгийн хошуу, Хан Хэнтий уулын аймгийн Батноров уулын хошуу, Дайчин бэйсийн хошуу
Төрөл	Хошуу
Цаг үе	1695-1931 он
Хэний хаанчлалын үед	Энх-Амгалан
Анхны засаг ноён	Засаг, тэргүүн зэрэг тайж Туулай
Удам	Сэцэн хаан Бабогийн ахмад хүү Мужан мэргэн цөөхүрийн хүү
Харьяалал	Сэцэн хан аймаг
Байгуулагдсан он цаг	1695
Татан буугдсан он цаг	1931
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911)	Халхын дорнод замын Хэрлэн барс хотын чуулганы дундад адгийн хошуу
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923)	Сэцэн хан аймгийн Дайчин засгийн хошуу
1923 оноос хойш (1923-1931)	Хан Хэнтий уулын аймгийн Батноров уулын хошуу
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо	1 бүтэн 1 хагас сум
1918 оны хүн амын тоо	Өрх – 1137. Эрэгтэй – 1662 (үүнээс тайж – 90, хамжлага ард – 285, лам банди – 852, сумны албат эр – 362, сул эр – 73). Эмэгтэй – 1948. Нийт – 3610.
1918 оны хүн амын тоо	Өрх – 1137. Эрэгтэй – 1662 (үүнээс тайж – 90, хамжлага ард – 285, лам банди – 852, сумны албат эр – 362, сул эр – 73). Эмэгтэй – 1948. Нийт – 3610.
Одоогийн	Хэнтий аймгийн Батноров сум
Сүүлчийн засаг ноён	Дашцэрэн

Дайчин засгийн хошуу (Сэцэн хан аймаг)

Чин улсын үеийн Халхын Сэцэн хан аймгийн хошуу

Халхын зүүн гарын Сэцэн хаан Бабогийн ахмад хүү Мужан мэргэн цөөхүр нь 1655 онд Чин улсад элчлэн одож цэцэг өвчнөөр өөд болжээ. 1683 онд Бабо сэцэн хааныг нас барахад түүний амьд буй хүүхдүүдийн ахмад Норов нь сэцэн хаан болж харин ахмад хүү Мужан мэргэн цөөхүрийн ахмад хүү Туулай мэргэн цөөхүр нь Сэцэн хааны орыг залгамжилж чадсангүй. 1688 онд зүүнгарын цэргийн довтолгооны хөлөөс зайлан Чин улсад дагаар орж өгөв. 1691 онд Долнуурын чуулган дээр Туулайг сул тайж болгож Сэцэн хан Өмхийн хошуунд хавсаргажээ. 1695 онд түүний харьяат 600 эрээр өөр нэг хошуу зохиох ажааму хэмээн айлтгасанд зөвшөөр түүнийг засаг, тэргүүн зэргийн тайж өргөмжлөн тусдаа хошуу болгожээ. 1721 онд нас барахад нь түүний хүү Цэдэндэндэв засаг, тэргүүн зэргийн тайж залгамжлав. Тус хошуу нь зүүнш Харгалант уул, өмнөш Төмст уул, баруунш Бургастай, хойш Гал чулуу, зүүн хойш Бор толгой, баруун хойш Дэл уул, зүүн өмнөш Тарнит худаг, баруун өмнөш Малхур хүрчээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад Жавзандамба хутагт Богд хаанаас тухайн үеийн засаг ноён Дашцэрэнд үе улиран Дайчин засаг цол хүртээсэн тул үүнээс хойш тус хошууг Сэцэн хан аймгийн Дайчин засгийн хошуу хэмээн нэрлэх болжээ. 1923 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр Хан Хэнтий уулын аймгийн Батноров уулын хошуу хэмээн өөрчилж, Баянзүрх, Баян-Өлзийт, Баянхан, Дэлгэр-Өлзийт гэх 4 сумтай болгожээ. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр хошуудыг татан буулгахад тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Хэнтий аймгийн Батноров сум болжээ. (Б.Нацагдорж)

Засаг ноёдын үе залгамжлал

Туулай	Засаг, тэргүүн зэрэг тайж	1695-1721
Цэдэндондов	Засаг, тэргүүн зэрэг тайж	1721-1764
Гэндэнжав	Засаг, тэргүүн зэрэг тайж	1764-1785
Цэрэндорж	Засаг, тэргүүн зэрэг тайж	1785-1792
Гомбожав	Засаг, тэргүүн зэрэг тайж	1792-1823
Гонгоржав	Засаг, тэргүүн зэрэг тайж	1823-1835
Дашдондов	Засаг, тэргүүн зэрэг тайж	1835-1889
Цэрэндаш	Засаг, түшээ гүнгийн зэрэг	1890-1891
Дашцэрэн	Засаг, тэргүүн зэргийн тайж, бэйл	1892-1923