Хадны зураг

Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Сийлмэл зураг, Зураагийн улаан хадны зураг, Цагаан Салаа-Бага Ойгорын хадны зураг, Далан Түргэний хос толгойн зураг, Хойд Хөлцөөтийн хадны зураг, Бичигтийн амны хадны зураг, Гачууртын амны зураг, Их Тэнгэрийн амны хадны зураг, Дэл уулын хадны зураг, Шивээт хайрханы хадны зураг, Ямаан усны хадны зураг, Цагаан голын хадны зураг, Цамбагарав уулын хадны зураг, Арслантын хадны зураг, Бага Харганатын хадны зураг, Бударын чулууны хадны зураг, Гурван Мандалын хадны зураг, Жаргалантын ширээ хадны зураг
Төрөл Хадны зураг
Түүхэн эрин үе Неолит, энеолит, хүрлийн үе, түрүү төмрийн үе
Он цаг Одоогоос 8000 – 5000 жил – (НТӨ VI - II зуун)
Салбар Археологи

Чулуут голын хадны зураг

Чулуут голын хадны зураг - Архангай аймгийн Тариат, Өндөр-Улаан сумын нутаг Чулуут голын сав дахь хадны сийлмэл зураг.

    Чулуут голын эрэг дагуух Хамрын булан, Аваргын булан зэрэг олон газрын бул чулуунууд дээр эртний хүмүүсийн цоолборлон урласан олон тооны зураг бий. Эндэхийн хадны зургийг анх 1977 онд нээн илрүүлсэн ба МЗТСХЭ-ийн Хүрэл, төмөр зэвсгийн дурсгал судлах анги олон тооны хадны зураг бүртгэсэн мэдээтэй боловч бүхэлд нь нийтэлсэн зүйл одоо хэр үгүй байна.
Чулуут голын нэгэн зурагт гараа нэлээд дээр өргөн дэлж тохойгоороо нугалан унжуулсан, хөлөө алцайлгаад төрж буй зургаан эмэгтэйг дүрсэлжээ. Зарим эмэгтэйн цээжний хажууд хоёр дугуй хонхор буйг судлаачид хөх гэж үздэг. Хамгийн зүүн захад буй эмэгтэйг бугын эвэртэйгээр дүрсэлсэн бөгөөд төрж буй хүүхдийг бусдаас томоор харуулжээ. Эдгээр төрж буй зургаан эмэгтэйн завсар зайд жижигхэн хүн, нохой, нум сумаар харваж буй хүн зэргийн дүрслэл бий.
        Мөн гурван эмэгтэйг маш сонин аргаар дээрээс доош цувуулж эхний эмэгтэйн хоёр хөлөөр дараах хоёр дахь эмэгтэйн гар, түүний хоёр хөлөөр нь гурав дахийн гар болгон хос хонхор гаргаж хөхийг дүрсэлжээ. Хамгийн дээд талын эмэгтэй өргөн хүрээтэй дэлбэгэр малгайтай аж. Доод талын эмэгтэйн салтаан дахь унжсан шулуунаар мөн төрж буй хүүхдийг дүрсэлсэн бололтой. Тэдний хажууд хоёр хүнийг мөн цувуулан дүрсэлсэн байх ба дээд талын хүний толгойн дээд талд дээшээ долоон цацрагтай, доошоо гурван зэрэгцээ цацрагтай дүрс зурсныг титэм байж магадгүй хэмээн судлаачид үзсэн байдаг. Ийнхүү залгуулан дүрсэлсэн эмэгтэйчүүдийн дүрсээр нэг эхээс удамтай хэдэн үеийг харуулсан бололтой.    
Өөр нэг хаданд цүндгэр гэдэстэй, хоёр хөх нь унжсан, хоёр хөлөө алцайгаад төрж буй эмэгтэйг дүрслэхдээ хоёр гарыг тохойгоор нь нугалан дээш өргүүлж гар тус бүрт гурав гурван хурууг сарвайлган үзүүлжээ.
        Эндэхийн хадны зураг дахь эр хүний дүрслэл нь арга маягийн хувьд эмэгтэй хүнийхтэй ижил төстэй боловч тэднийг ямагт хажуу талаас нь, бэлгэ эрхтнийг зориуд цохон гаргаж, гурван хуруутай гараа дээш өргөсөн, хөлөө өвдгөөр нь нугалсан байдлаар дүрсэлсэн байна.
Чулуут голын хадны зургийн дотроос гурван хуруутай гараа дэлж өргөсөн эрэгтэй эмэгтэй хүн, багтай хүн, эрээлсэн биетэй үхэр, буга, аргаль зэрэг амьтны дүр бүхий зохиомжтой зургуудын насыг Өмнөд Сибирийн нутгаас олдсон ижил төстэй хадны зургуудтай харьцуулан неолит, энеолитын үед холбогдуулан үздэг.
        Чулуут голын хөндийд дээр дурдсан зургуудаас гадна бодит ба загварчилсан аргаар урласан буга, морин тэрэг, янгир, аргаль, ирвэс, шилүүс, чоно, нохой, үхэр, адуу, ан гөрөө хийж байгаа, хоорондоо байлдаж буй сэдэв бүхий олон тооны зураг бий бөгөөд тэдгээрийн ихэнх нь хүрэл, түрүү төмрийн үед холбогдоно. (Н.Батболд)

 

 

Ашигласан ном зохиол

Монгол нутаг дахь түүх, соёлын дурсгал. УБ., 1999.

Новгородова Э.А. Древняя Монголия. М., 1989.

Новгородова Э.А. Мир петроглифов Монголии. М., 1984.

Санжмятав Т. Архангай аймгийн түүх, соёлын дурсгалууд. УБ., 1993.


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол