Мэргэн засгийн хошуу (Сэцэн хан аймаг)
Үндсэн мэдээлэл:
| Адил утгатай үг | Халхын дорнод замын Хэрлэн барс хотын чуулганы баруун гарын өмнөд хошуу, Сэцэн хан аймгийн Мэргэн засгийн хошуу, Хан Хэнтий уулын аймгийн Өндөрцагаан уулын хошуу, Мэргэн засгийн хошуу |
| Төрөл | Хошуу |
| Цаг үе | 1691-1926 он |
| Хэний хаанчлалын үед | Энх-Амгалан |
| Анхны засаг ноён | Засаг, тэргүүн зэрэг тайж Чойнжур |
| Удам | Сэцэн хаан Шолойн гуравдугаар хүү Лабури эрх тайжийн хөвүүн Номун зайсан хунтайжийн хүү |
| Харьяалал | Сэцэн хан аймаг |
| Байгуулагдсан он цаг | 1691 |
| Татан буугдсан он цаг | 1926 |
| Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) | Халхын дорнод замын Хэрлэн барс хотын чуулганы баруун гарын дундад зүүн этгээдийн хошуу |
| Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) | Сэцэн хан аймгийн Баатар засгийн хошуу |
| 1923 оноос хойш (1923-1931) | Хан хэнтий уулын аймгийн Баянхан уулын хошуу |
| Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо | 1 бүтэн 1 хагас сум |
| 1918 оны хүн амын тоо | Өрх – 390. Эрэгтэй – 614 (үүнээс тайж – 46, хамжлага ард – 107, лам банди – 295, сумны албат эр – 152, сул эр – 14). Эмэгтэй – 561. Нийт – 1175. |
| Одоогийн | Хэнтий аймгийн Өмнөдэлгэр сумын хагас |
| Хошууны дотор байсан сүм хийд | Хошууны цогчин хурал (1860) |
| Сүүлчийн засаг ноён | Цэрэнвандуйбавуудорж |
Мэргэн засгийн хошуу (Сэцэн хан аймаг)
Халхын зүүн гарын Сэцэн хаан Шолойн гуравдугаар хүү Лабури эрх тайжийн хүү Номун зайсан хунтайжийн хөвүүн Сэрэндаш 1688 онд зүүнгарын цэргийн хөлөөс зайлан говийг туулан Чин улсад дагаар оров. 1691 онд Долнуурын чуулганаар засаг тэргүүн зэргийн тайж өргөмжилжээ. 1702 онд түүнийг нас барахад ахмад хүү Гүржав нь засаг, тэргүүн зэргийн тайж залгамжилжээ. Нэгэн аймгийн засаг бэйл Ванжилын хамтаар өөлдийн оргосон хүн Лувсаншаравыг нэхэн хөөж баривчилж, цэргийн хэрэгт зүтгэж явав. Тус хошууны нутаг нь зүүнш Сархи гол, өмнөш Хар магнай, баруунш Хар нуур, хойш Зуунмод, зүүн хойш Зүүн Хонгилж, баруун хойш Сэвсүүл, зүүн өмнөш Билигт, баруун өмнөш Доод булаг хүрчээ. 1911 он Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууны засаг ноён Цэрэнвандуйбавуудоржид үе улиран Мэргэн засаг цол өргөмжилсөн тул үүнээс хойш тус хошууг Сэцэн хан аймгийн Мэргэн засгийн хошуу хэмээн нэрийдэх болжээ. 1923 онд засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошууг Хан Хэнтий уулын аймгийн Өндөрцагаан уулын хошуу хэмээн өөрчлөн нэрийдэж, Дэлгэр хан уулын гэх нэг сумтай болгожээ. 1926 онд жижиг хошуудыг татан буулгахад тус хошууг татан буулгаж Биндэръяа хан уулын (хуучин Жонон засгийн хошуу) хошуунд нийлүүлэв. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр хошуудыг татан буулгахад тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Хэнтий аймгийн Өмнөдэлгэр сумын хагас болжээ. (Б.Нацагдорж)
Засаг ноёдын үе залгамжлал
|
Сэрэндаш |
Засаг, тэргүүн зэрэг тайж |
1691-1702 |
|
Гүржав |
Засаг, тэргүүн зэрэг тайж |
1702-1737 |
|
Гончигжав |
Засаг, тэргүүн зэрэг тайж |
1737-1780 |
|
Махабад |
Засаг, тэргүүн зэрэг тайж |
1781-1793 |
|
Жамсранжав |
Засаг, тэргүүн зэрэг тайж |
1793-1804 |
|
Цэрэндаш |
Засаг, тэргүүн зэрэг тайж |
1804-1858 |
|
Дашцэрэндорж |
Засаг, тэргүүн зэрэг тайж |
1858-1883 |
|
Цэрэнгомбо |
Засаг, тэргүүн зэрэг тайж |
1883-1911 |
|
Цэрэнвандуй-бавуудорж |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1911-1923 |
Ашигласан ном зохиол
Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990
Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.
Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.
Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207.
Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол
Мэдээлэл
Салбар
Толийн тухай
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он