Ховд аймгийн Булган сумын төвийн зүүн талын хөндийг Ягшийн Хөдөө гэнэ. Энд 2003 онд Монгол-Оросын хамтарсан судалгааны анги Хэмцэгийн соёлд хамаарах 3 булшийг малтжээ. Эдгээрийн хамгийн том нь зүүн талдаа хүн чулуун хөшөөтэй байсан нь онц сонирхолтой дурсгал юм.

Ягшийн Хөдөөгийн 3-р булш зүүн баруун тэнхэгийн дагуу сунаж оршсон 4х1,7 м хэмжээтэй аварга том чулуун хайрцагтай юм. Хайрцгийн ханыг том хавтгай чулуугаар 1-2 үе босгон өржээ. Хайрцгийн гадуур 3 үе чулуун хаявч өрж хийсэн байна. Нийт дараасийн голч 14 м.

Булш эрт цагт тоногдож ихээхэн эвдэрсэн. Булшны ёроолыг тонуулчид ухаж сандаачсан боловч анхандаа 10 см зузаантай дэрсэн хучилттай байсан нь зарим газарт хадгалагдаж үлджээ. Энэ булшинд наад зах нь 3 хүн оршуулсан байсан нь ясны үлдэгдлээс харагддаг. Тэднийг толгойгоор нь баруун зүг харуулан оршуулсан байжээ. Чулуун хайрцагны хавтан чулууны дотор талыг улаан зосоор хээлж чимэглэсэн байжээ. Энд 6 хүртэл эгнээтэй цуварсан хөмөргөн гурвалжин хээнүүд бий. Булшнаас 2,6 см голчтой хар тугалган бөгж, 25,3 см өндөртэй шавар сав зэрэг эд өлгийн зүйлс илэрчээ.

Булшнаас зүүн тийш 10 м зайд цагаан боржин чулуугаар үйлдсэн хүн чулуун хөшөө байжээ. Энэхүү хөшөө 94 см өндөртэй бөгөөд нэг талыг нь боловсруулан хүний нүүр ба гарыг дүрсэлж, хоёр гарт нь нум ба таяг хэлбэрийн зүйл бариулжээ. Хөшөөний нүүр нь Хэмцэгийн соёлын хэв шинжит байдлаар дүрслэгдсэн бөгөөд дугуй нүүр, бүлтгэр дугуй нүд, хөмсөгтэй шууд залгасан хамар, хацрыг тэмдэглэсэн гурвалжин зэрэг нь тодорхой харагдана. Энэ бол манай улсын нутагт байгаа хамгийн эртний хүн чулуудын нэг болохын хувьд түүх соёлын хосгүй үнэт дурсгал мөн болно.

Ягшийн Хөдөөгийн булшны он цаг цацраг идэвхт нүүрстөрөгчийн он цагаар НТӨ 2400-2100 онд холбогдох нь тогтоогджээ. (Ц.Төрбат)