Ардын журамт цэрэг 1921 оны 3 дугаар сарын 18-нд Хиагтыг чөлөөлсөн байлдааны зураг

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Хиагтын байлдаан
Хамаа бүхий үг Ардын журамт цэрэг, хятад цэрэг
Төрөл Үйл явдал
Цаг үе ХХ зуун
Бүс нутаг Өнөөгийн Монгол улс
Болсон цаг хугацаа 1921.03.18
Хаана болсон Монголын умард хэсэг, Түшээт хан аймаг, Хиагтын зүүн,баруун харуулын нутаг
Холбогдох түүхэн хүн, аймаг угсаатан Д.Сүхбаатар, Л.Сумьяа, Ц.Дамбадорж, Б.Пунцаг, О.Цэрэндорж, Ц.Хасбаатар, Ч.Базарсад

Хиагтын тулалдаан

1921 оны үндэсний ардчилсан хувьсгалын эхлэл, анхны ялалт

         Зөвлөлт Засгийн газартай хэлэлцээр хийсэн МАН-ын төлөөлөгчид  “хятадын эзэрхийллээс ангижрах тэмцлийг монголчууд өөрийн хүчээр хийх”-ээр тохирч зэвсэг, санхүүгийн тусламж авчээ. 1921 оны 3 сарын 6-7-нд хуралдсан  Ардын Намын  Төв Хороо, Цэргийн штабын  хамтарсан хурлаас Хиагтыг чөлөөлөх шийдвэр гаргав. Цэргийн штабаас байлдааны төлөвлөгөөг боловсруулах, цэргийг шилжүүлэн байрлуулах, байлдааны болон сэтгэл зүйн бэлтгэлийг хангах ажлыг шуурхайлан хийж, бэлтгэл бүрэн хангагдсан тухай жанжин Д.Сүхбаатар 3 дугаар сарын 14-нд АТЗГ-т илтгэжээ. Хотыг байлдаангүйгээр өгөхийг шаардсан бичигт хятадын цэргийн командлал хариу өгөөгүй тул 18-ны өглөө Хиагтыг  дайлаар орохыг тушаасан ёсоор жанжин Д.Сүхбаатар, дэд жанжин Л.Сумъяа нар 17-ны орой цэргийн ангиудыг Алтангаас хөдөлгөж, 18-ны өглөө байлдааны районд ирж байрлал эзэлжээ.

      Хиагт хот, түүний орчимд байсан 12 пулемёт, 7 их буутай 2000-аад хятад цэргийн эсрэг 2 их буу, 4-5 пулемёт бүхий  400 орчим хүнтэй ардын журамт цэргийн довтолгоон өглөөний 9 цагийн хирд эхэлж, дундаа завсарлагатайгаар өрнөн, үдэш болтол үргэлжилж,  эсэргүүцэн няцааж үл чадсан хятад цэргүүд хотоос гарч Ивцэг, Бөхлөөг чиглэн  зугатжээ. Үүгээр  Хиагтын байлдаан  үндсэндээ дуусч,  хотыг хамгаалан харуул манаа тавьж хоносон ардын журамт цэрэг 19-ний өглөө эрт хотод оржээ. Г.Бумцэнд, Д.Нанзад нарын ангиуд гаминг нэхэн байлдаж устгав. Ардын журамт цэрэг богино хугацаанд хохирол багатайгаар ялалт байгуулж, төрөл бүрийн буу 120, пулемёт 9,  бөмбөг 84, сэлэм 80, сум 26000, тэрэг 5 зэрэг нилээд зүйлийг олзлон авчээ.

     Хиагтын байлдаан нь харийн цэргийг эсэргүүцэн тэмцэх зэвсэгт хүч Монгол оронд буй болсныг илтгэн харуулж,түшиц газартай болсон АТЗГ нутаг орондоо төвхнөн, эрх үүргээ хэрэгжүүлэх бололцоо бүрдэв. Эл байлдаан журамт цэргийн цэргийн сүр хүч, эгнээ өргөжих явдлыг мөн тодорхойлжээ. Хятад цэргийг хөөн зайлуулсан мэдээ чимээ түргэн зуур түгэн тархаж, нутгийн ард олон цэргийн хүчийг зузаатгахад бүхий л зүйлээрээ хүчин тусалж эхэлсэн байна. АЖЦ-ийн ялалт ард түмнийг тэмцэлд зоригжуулсан  үйл явдал болж, Хиагтын ялалтаар 1921 оны хувьсгал эхлэв. (Н.Хишигт)

Ашигласан ном зохиол

Монгол цэргийн түүхийн товчоон. Дэд дэвтэр. УБ.:”Үнэт цаас”, “Алтан үсэг” компани, 1996.
Пүрэвсүрэн И., Журамт цэргийн хоёр зуун тулалдаан. Хянан тохиолдуулсан Ц.Гомбо. УБ.: Армийн хэвлэх үйлдвэр, 1991

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Хишигт Н., 1921 оны хувьсгал ба ардын журамт цэрэг. УБ.: “Соёмбо принтинг”, 2001.
Ширэндэв Б., Монгол ардын хувьсгалын түүх. Залруулсан хоёрдахь удаагийн хэвлэл. УБ.: 1999.