Ардын журамт цэрэг эх орноо чөлөөлсөн байлдааны зураг. 1921 оны 4 -12 сар.

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Ардын хувьсгал
Хамаа бүхий үг АТЗГ, МАН, журамт цэрэг
Төрөл Үйл явдал
Цаг үе ХХ зуун
Бүс нутаг Өнөөгийн Монгол улс
Болсон цаг хугацаа 1920-1921
Хаана болсон Монгол улс
Холбогдох түүхэн хүн, аймаг угсаатан Д.Бодоо, С.Данзан, Д.Сүхбаатар, Д.Догсом, Д.Чагдаржав, Д.Лосол, Х.Чойбалсан, М.Дугаржав, Ц.Дамбадорж, Л.Сумьяа, С.Магсаржав, Ц.Хасбаатар, Б.Пунцаг, Ч.Базарсад, Г.Бумцэнд, М.Дугаржав

Мянга есөн зуун хорин нэгэн оны Үндэсний ардчилсан хувьсгал

Монгол орныг харийн цэргийн эзэрхийллээс чөлөөлж, үндэсний тусгаар байдлаа сэргээн, ардчилсан өөрчлөлтийн эхийг тавьсан түүхэн үйл явдал

        Гадаад Монголын өөртөө эзэрхэх засаг унаснаар эрх чөлөөний тэмцлийн шинэ үе эхлэв. Үзэл бодлоороо нэгэн зорилгод нэгдсэн Ноёдын, Хүрээний, Консулын  бүлгүүд бий болж, тэд  автономит засгаа сэргээх арга замыг зүйл бүрээр эрэлхийлж  байв. Эрс түргэн өөрчлөгдөж байсан үйл явдлын өрнөлтөөр дэвшилт сэхээтэн, бичиг, цэргийн түшмэдээс бүрдсэн Хүрээний  ба Консулын бүлгүүд нэгдэн МАН-ыг байгуулж,  эх оронч сэтгэлгээтэй нийгмийн бусад хүчнийг нэгэн зорилгод чиглүүлж чадсан юм. Үүний хамт Монголын үйл явдал   Коминтерн, ЗОУ-аас  дорно дахины  ард түмний үндэсний ба хувьсгалт хөдөлгөөнийг  дэмжин өргөжүүлэх  үйл ажиллагаатай цаг хугацааны хувьд давхцсанаар ЗОУ-аас мөнгө санхүү, зэвсэг, цэргийн тусламж авах боломжийг олжээ.

         1921 оны хувьсгалын үйл хэргийг  Ардын Түр засгийн газар,  Монгол Ардын нам,  Ардын журамт цэргийг тэргүүлж байсан Д.Бодоо, С.Данзан, Д.Сүхбаатар болон Д.Догсом, Д.Чагдаржав, Д.Лосол, Х.Чойбалсан, М.Дугаржав, Ц.Дамбадорж, Л.Сумьяа, С.Магсаржав, Ц.Хасбаатар, Б.Пунцаг, Ч.Базарсад, Г.Бумцэнд нарын эх орончид,  цэргийн зүтгэлтнүүд манлайлан удирдсан билээ. Халхын 4 аймаг, Их Шавь, Хөвсгөлийн Дархад, Дарьганга, Дөрвөдийн аймаг, казакийн хошуудаас ирсэн олон ястан, нийгмийн янз бүрийн давхрааг төлөөлсөн журамт цэрэг энэ  хувьсгалын зэвсэгт хүч  байв. Энэ бүхэн нь 1921 оны хувьсгалын зорилго  нийгмийн олонхийн эрх ашигт нийцэж, тэр чанараараа  бүх Монголын үйл хэрэг байсныг гэрчилнэ.

     1921 оны хувьсгал  Монголын  үндэсний төр засгийг  дахин сэргээж, монголчууд тусгаар тогтнолоо  бататган бэхжүүлж  олон улсад  хүлээн зөвшөөрүүлэх, үндэсний дэвшилд хүрэх үйл явцыг эргэлт буцалтгүй болгосон юм. 1921 оны  хувьсгал Монгол орныг мухардлаас гаргах түүхэн эргэлтийг  хийж, үндэстэн урагшлан хөгжих  шинэ цагийн эхлэл болсны учир олон түмний сэтгэлд ардын хувьсгал нэрээр мөнхрөн, ХХ зууны  Монголын  гол үйл  явдлаар тодорчээ. (Н.Хишигт)

Ашигласан ном зохиол

Монгол улсын түүх. Тавдугаар боть (ХХ зуун). Редактор: Ж.Болдбаатар, М.Санждорж,
Б.Ширэндэв. УБ.:”Адмон” компани, 2003                                                                                                                                      
Хишигт Н., Монголын хувьсгал:1921. (Хянан нягталсан:Ч.Дашдаваа). УБ.: “Бэмби сан” ХХК, 2011
Ширэндэв Б., Монгол ардын хувьсгалын түүх. Залруулсан хоёрдахь удаагийн хэвлэл. УБ.: 1999.

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Монгол цэргийн түүхийн товчоон. Дэд дэвтэр. УБ.:”Үнэт цаас”, “Алтан үсэг” компани, 1996.
Хишигт Н.,  1921 оны хувьсгал ба ардын журамт цэрэг. УБ.: “Соёмбо принтинг”, 2001.
Чойбалсан Х., Лосол Д., Дэмид Г., Монгол ардын үндэсний хувьсгалын анх үүсэж  байгуулагдсан   товч  түүх. (Хоёр дахь  удаагийн хэвлэл). УБ.: Улсын хэвлэлийн газар, 1979.