Анхны партизанууд 1920-иод он.

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Ардын намын цэрэг
Хамаа бүхий үг 1921 оны хувьсгал, зэвсэгт хүч, анги, хороод, партизан
Төрөл Үйл явдал
Цаг үе ХХ зуун
Бүс нутаг Өнөөгийн Монгол улс
Болсон цаг хугацаа 1921
Хаана болсон Монголын умард хэсэг, Баруун хязгаар, Хөвсгөлийн Дархад
Холбогдох түүхэн хүн, аймаг угсаатан Д.Сүхбаатар, Л.Дэмбэрэл, Н.Билэгсайхан, Д.Чагдаржав, Х.Чойбалсан, Ц.Дамбадорж, Б.Пунцаг, О.Цэрэндорж, Ц.Хасбаатар, Ч.Базарсад

Ардын журамт цэрэг

1921 оны үндэсний ардчилсан хувьсгалын зэвсэгт хүч

     1921 оны 1 дүгээр сарын 18, 23-нд болсон  зөвлөгөөнөөр Түшээт хан аймгийн Эрдэнэ ван, Сумъяа бэйсийн хошууд, Хиагтын 50 цэрэг, зүүн гурван харуулаас цэрэг элсүүлэхээр тогтон Д.Сүхбаатар, Х.Чойбалсан, Д.Чагдаржав, Л.Дэмбэрэл, Н.Билэгсайхан нар уг ажлыг тэргүүлэн гүйцэтгэснээр  цэрэгт элсэгчдийн тоо 3 сарын эхээр 400-д хүрчээ. 3 сарын 10-нд цэргийг  4 хороо болгон даргад Б.Пунцаг, О.Цэрэндорж, Ц.Хасбаатар,Ч.Базарсадыг, “Суртлыг номлогч”-ийн тушаалд Х.Чойбалсан, Ц.Дамбадоржийг томилжээ. 3 дугаар сарын 12-ны өдөр Цэргийн штабыг шинэчлэн даргад Лятте, туслахад П.И.Литвинцев, Беретти, дэд жанжинд бэйс Сумъяаг томилж, цэргийг “Ардын журамт цэрэг“ хэмээн нэрлэн АТЗГ-ын мэдэлд захируулав. АЖЦ-ийн бүрэлдэхүүний тэн хагас, удирдлагын үндсэн цөмийг хуучин цэргүүд бүрдүүлж, тэдний дундах Д.Сүхбаатарын нэр хүнд,  хэлхээ холбоо  нь зэвсэгт хүч богино хугацаанд байгуулагдах үндэс болжээ. Ардын журамт цэрэгт Хиагтын 4 хорооноос гадна АТЗГ-ын шийдвэрээр Ц.Хасбаатар, Ц.Дамбадорж нарын Баруун хязгаарт байгуулсан 130-аад хүнтэй хороо; Д.Чагдаржавын Дархадад бүрдүүлсэн 300 гаруй хүнтэй 2 хороо цэрэг багтана.

       Засаг захиргааны харьяалалаар бүх Монголыг төлөөлсөн халх, буриад, цахар, дөрвөд, баяд, казак, урианхай, дархад зэрэг олон ястны төлөөлөгчдөөс бүрдсэн АЖЦ, тэдэнтэй нэгдсэн хязгаарыг сахиулах цэрэг ангиуд 1921 оны 3 сараас 12 сарын туршид  дангаар болон ЗОУ, АДБНУ-ын цэрэгтэй хамтран Монгол орны умард, төв хэсэг, баруун, зүүн хязгаарыг хятадын гамин, оросын цагаан цэргээс бүрэн чөлөөлж,  үндэсний  тусгаар байдлаа сэргээх, хил хязгаараа  батлан хамгаалж нам төрийн бодлогыг ард олонд сурталчлан дэлгэрүүлэхэд гол үүрэг гүйцэтгэжээ. Тэдний дунд цэргийн эрдэм ухаан, баатарлаг гавъяагаараа олон түмэнд алдаршсан Хатанбаатар Магсаржав, Д.Сүхбаатар, Л.Сумъяа, Л.Гомбо-Идшин, Ж.Далай, Д.Дүваа, М.Дорждэрэм, Б.Пунцаг, Э.Тогтох, Ө.Чулуун, Ц.Ядамсүрэн, М.Ярин нарын олон баатар байв.

        Ардын журамт цэргүүдэд 1931 оноос олгосон “Ардын хувьсгалын партизан” цолыг Монгол улсын харьяат 960  хүн хүртжээ. Тэдний дурдатгалыг 1961,1969  онд тус бүр нэг ботиор, 1982-1986 онд 3 ботиор эмхтгэн гаргасан. (Н.Хишигт)

Ашигласан ном зохиол

“Монгол Ардын Журамт Цэргийн дуртгалууд”.Тэргүүн, Дэд, Гуравдугаар дэвтэр. (С.Уртнасан, Г.Цэрэндорж боловсруулан бэлтгэж, Ш.Нацагдорж редакторлав).УБ.:Улсын хэвлэлийн комбинат,  1982, 1985, 1986
Монгол цэргийн түүхийн товчоон. (1911оноос 1990-ээд он).Дэд дэвтэр. УБ.:“Үнэт цаас”, “Алтан үсэг” компани,1996
Пүрэвсүрэн И., Журамт цэргийн хоёр зуун тулалдаан. Хянан тохиолдуулсан Ц.Гомбо.УБ.: Армийн хэвлэх үйлдвэр, 1991
Хишигт Н.,1921 оны ардын хувьсгал ба ардын журамт цэрэг.(Хянан тохиолдуулсан Л.Бат-Очир). УБ.: “Соёмбо принтинг” ХХК, 2001.

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Тамир Ч., 1921 оны хувьсгалын шалтгаан ба лидерүүд//Түүхийн судлал, боть ХХХIХ, Fasc.15, УБ, 2009. т. 177-196.
Тамир Ч., Монголын хувьсгал:партизануудын дурдатгалд хийсэн шинжилгээ //Монголын 1921 оны хувьсгал ба орчин үеийн түүхийн судалгаа.Олон улсын эрдэм шинжилгээний хурлын эмхтгэл. (Эмхтгэж хянасан Н.Хишигт). УБ.: “Соёмбо принтинг” ХХК, 2012, т.119-135
Хишигт Н., Ардын журамт цэргийн дурдатгалууд бол хувьсгалын түүх судлалын чухал эх сурвалжийн нэг мөн //Олон улсын Монголч эрдэмтдийн V их хурал. 1-р боть. УБ.,1992,т.121-124