ЧОЙБАЛСАН Хорлоогийн
БНМАУ-ын хошой баатар, Маршал Х.Чойбалсан
Үндсэн мэдээлэл:
| Адил утгатай үг | Дугар, Чой |
| Хамаа бүхий үг | Маршал, ерөнхий сайд |
| Төрөл | Түүхэн зүтгэлтэн |
| Цаг үе | XIX зууны сүүл - ХХ зууны 20-иод он [1895-1952] |
| Хэний хаанчлалын үед | Монгол улс, Ардын эрхтэй хэмжээт цаазат Монгол улс |
| Өөр нэр (цол, сүмийн цол, хоч нэр гэх мэт) | 1921 оны хувьсгалын үед хэрэглэж байсан нууц нэр-Иван, Чоймбилов, Зайцев |
| Хүйс | Эр |
| Төрсөн он, сар, өдөр | 1895.2.8. |
| Нас барсан он, сар, өдөр | 1952.1.26 |
| Овог, аймаг | Сэцэн хан аймгийн Ачит вангийн хошуу. Зүүн суваргачин отог |
| Төрсөн газар | Хэрлэн цагаан талбай |
| Албан тушаал | 1917-1919 онд Цахилгаан мэдээний хороонд ажилчин, орчуулагч, 1921 оны 3-7 сард Ардын намын суртлыг номлогч, Цэргийн яамны түшмэл, дайчлах хэлтсийн албан хаагч, АЖЦ-ийн дэд жанжин, 1921.8.25 сараас Бошгийг халах залуучуудын эвлэлийн Түр цагийн Төв хорооны дарга, 1921-1922 онд Бүх цэргийн дэд жанжин, 1922-1923 онд Хязгаарын ба нутгийн цэргийг байцаах түшмэл, 1924-1929 онд Бүх цэргийн жанжин, 1929-1930 онд УБХ-ын тэргүүлэгчдийн дарга, 1930 онд ГЯЯ-ны сайд, 1932-1935 онд Мал тариалангийн яамны сайд, 1935-1936 онд АСнЗ-ийн ерөнхий сайдын 1-р орлогч, 1936-1940 онд Дотоод яамны сайд, 1937-1950 онд ЦЯЯ-ны сайд бөгөөд Бүх цэргийн жанжин, 1939-1952 онд АСнЗ-ийн ерөнхий сайд |
| Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) | Өвөг эцэг Поов, эцэг Жамц, эх Поовын Хорол, эхнэр Гүндэгмаа, хүү Нэргүй, охин Сувд |
ЧОЙБАЛСАН Хорлоогийн
Монголын төр, цэргийн нэрт зүтгэлтэн, БНМАУ-ын хошой баатар,өрлөг жанжин.
Халхын Сэцэн хан аймгийн Ачит вангийн хошууны харьяат. 1895 оны 2 сарын 8-нд төрсөн. 1912 онд Нийслэл Хүрээнд ирж хөлсний ажлаар амь зууж, 1913-1914 онд Хүрээний Оросын консулын сургууль,1914-1917 онд Эрхүү хотын “Реальное” гимназид суралцсан.1917-1919 онд Цахилгаан мэдээний хороонд ажилчин, орчуулагч, 1923-1924 онд Москва хотноо Цэргийн академийн бэлтгэл курст суралцсан.
Консулын бүлгийн гишүүн, ЗОУ-д одох анхны төлөөлөгчөөр С.Данзангийн хамт явж Эрхүүгийн уулзалтуудад оролцон тус хотноо Д.Сүхбаатар, Д.Лосол нарын хамтаар ажилласан. 1921 оны эхээр умард хошуудаас цэрэг элсүүлэх ажлыг хийж, 3-7 дугаар сард Ардын намын суртлыг номлогч, АТЗГ-ын гишүүн, Цэргийн яамны түшмэл, Бүх цэргийн комиссар, Баруун замын тусгай ангийг захирагч, АЖЦ-ийн дэд жанжны тушаалыг хүлээн цагаантныг устгах үйл хэрэгт оролцсон. 1921оны 8 сарын 25-нд Монголын Бошгийг халах залуучуудын эвлэлийн Түр цагийн Төв хорооны анхны даргаар сонгогдсон. 1922 онд “Д.Бодоогийн хэрэг” гэгчид холбогдон Бүх Цэргийн Зөвлөлийн гишүүнээс огцорч, ЗХУ-д цэргийн сургуульд жил гаруй сурсан. 1924 оны 8 сараас Бүх цэргийн жанжин, МАН-ын Төв Хорооны тэргүүлэгч гишүүн, 1930-аад оноос Мал тариалангийн яам,ГЯЯ, ДЯЯ, ЦЯЯ-ны сайдын албыг хашиж, 1939 оноос ерөнхий сайдаар ажиллахдаа улс нийгмээ хөгжүүлэхийн төлөө хичээнгүйлэн зүтгэж, Халхын голын дайн, Чөлөөлөх дайнд БНМАУ-ын зэвсэгт хүчнийг удирдан эх орноо батлан хамгаалах, тусгаар тогтнолоо бэхжүүлэн олон улсад хүлээн зөвшөөрүүлэх үйл хэрэгт онцгой гавьяа байгуулсан. Түүний гавьяаг үнэлэн 1936 онд БНМАУ-ын өрлөг жанжин цол,1941,1945 онд БНМАУ-ын баатар цол олгож, Сүхбаатарын одонгоор 4, Байлдааны гавьяаны улаан тугийн одонгоор 5 удаа, Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, Алтан гадас одон, ЗСБНХУ-ын Лениний одон, Байлдааны улаан тугийн одонгоор тус бүр 2 удаа, Суворовын 1-р зэргийн одон, медалиудаар шагнажээ.
Тэрээр Г.Дэмид, Д.Лосол нартай хамтран бичсэн зохиолоос гадна ”Ардын хувьсгалын түүх”, “Хатанбаатар Магсаржав” ном, Ардын журамт цэргийн түүхийн өгүүллүүдийг хэвлүүлсэн.
Үүний хамт Х.Чойбалсан нь үлэмж их эрх мэдлийг гартаа төвлөрүүлэн тахин шүтэгдэж, ХХ зууны Монголд аймшигт хэлмэгдүүлэлтийг явуулсан ДЯЯ, Онц бүрэн эрхт комиссыг толгойлж байсны хувьд олон мянган хүний амь насыг хилс бүрэлгэсэн хэргийн буруутан бас мөн.
1952 оны 1 сарын 26-нд өвчнөөр нас барсан. (Н.Хишигт)
Ашигласан ном зохиол
Ардын хувьсгалын анхны долоо:Амьдрал, үйл хэрэг. Бага хурлын эмхтгэл. УБ.: 2012
Бат-Очир Л.,Чойбалсан (Намтрын балархайг тодруулахуй). УБ.:1996
Болдбаатар Ж., Монгол улсын Засгийн газрын тэргүүн. (Хянан нягталсан:Ө.Энхтүвшин, С.Идшиннноров). УБ.: “Адмон”, 2003
Болдбаатар Ч., ХХ зууны Монголын улс төрийн зүтгэлтнүүд. (Хянан тохиолдуулсан: Д.Гомбосүрэн, З.Лонжид). УБ.: “Адмон”, 2004
БНМАУ-ын хошой баатар, Маршал Х.Чойбалсангийн мэндэлсний 120 жилийн ой.(Эмхтгэж тайлбар бичсэн Р.Баяр). УБ.: “Адмон” ХХК, 2015
Рощин С.К., Маршал Монголии Х.Чойбалсан. Штрихи биографии.М.:ИВ РАН, 2005
Бат-Очир Л.,Чойбалсан (Намтрын балархайг тодруулахуй). УБ.:1996
Болдбаатар Ж., Монгол улсын Засгийн газрын тэргүүн. (Хянан нягталсан:Ө.Энхтүвшин, С.Идшиннноров). УБ.: “Адмон”, 2003
Болдбаатар Ч., ХХ зууны Монголын улс төрийн зүтгэлтнүүд. (Хянан тохиолдуулсан: Д.Гомбосүрэн, З.Лонжид). УБ.: “Адмон”, 2004
БНМАУ-ын хошой баатар, Маршал Х.Чойбалсангийн мэндэлсний 120 жилийн ой.(Эмхтгэж тайлбар бичсэн Р.Баяр). УБ.: “Адмон” ХХК, 2015
Рощин С.К., Маршал Монголии Х.Чойбалсан. Штрихи биографии.М.:ИВ РАН, 2005
Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол
Хишигт Н., 1921 оны хувьсгал ба ардын журамт цэрэг. УБ.: “Соёмбо принтинг”, 2001
Чойбалсан Х., Лосол Д., Дэмид Г.,Монгол ардын үндэсний хувьсгалын анх үүсэж байгуулагдсан товч түүх. (Хоёр дахь удаагийн хэвлэл).УБ.:Улсын хэвлэлийн газар,1979
Шагдарсүрэн П., Миний мэдэх маршал Х.Чойбалсан. (Дурсамж). Хоёрдахь хэвлэл.УБ.: “Адмон принт” ХХК, 2015
Чойбалсан Х., Лосол Д., Дэмид Г.,Монгол ардын үндэсний хувьсгалын анх үүсэж байгуулагдсан товч түүх. (Хоёр дахь удаагийн хэвлэл).УБ.:Улсын хэвлэлийн газар,1979
Шагдарсүрэн П., Миний мэдэх маршал Х.Чойбалсан. (Дурсамж). Хоёрдахь хэвлэл.УБ.: “Адмон принт” ХХК, 2015
Мэдээлэл
Салбар
Толийн тухай
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он