Дамбын Чагдаржав

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Чагдар гэлэн, Сайд лам
Хамаа бүхий үг АТЗГ-ын дарга
Төрөл Түүхэн зүтгэлтэн
Цаг үе XIX зууны сүүл - ХХ зууны 20-иод он [1880-1922]
Хэний хаанчлалын үед Монгол улс, Ардын эрхтэй хэмжээт цаазат Монгол улс
Өөр нэр (цол, сүмийн цол, хоч нэр гэх мэт) Цэцэг Чагдаржав, 1921 оны хувьсгалын үед хэрэглэж байсан нууц нэр-Феодор, Чагдаров
Хүйс Эр
Төрсөн он, сар, өдөр 1880
Нас барсан он, сар, өдөр 1922.8.31
Овог, аймаг Их Шавийн Чандмань отог
Төрсөн газар Баян Өнжүүл
Албан тушаал 1917 он- Нийслэл Хүрээний Худалдааны ердийн хэлтсийн дарга, 1921.3-4 дүгээр сар АТЗГ-ын дарга, 1921.4 -10 сард Хөвсгөл Урианхай дахь АТЗГ-ын бүрэн эрхт төлөөлөгч, 1921.11 сараас Монгол ардын Харилцан туслалцах хоршооны дарга, 1922.2.8 хүртэл Богд хааны шадар сайд
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) Эцэг Дамба

ЧАГДАРЖАВ Дамбын

ХХ зууны Монголын нийгэм, төрийн нэрт зүтгэлтэн

    Их Шавийн Чандмань отгийн харъяат.1880 онд төрсөн тэрбээр бага наснаас шашны номд суралцаж, Их хүрээний Сэцэн тойны аймагт харьяалагдан Дэчингалва дацанд ном хурдаг байжээ. Хориод наснаас Хүрээ, Хиагт, Троицкосавскт худалдаа хийж,1914-1917 онд Орос, Англи,Итали орноор явсан.1917 оны 11 сараас Худалдааны ердийн хэлтсийн даргаар ажиллажээ.

    Консулын бүлгэмийн гишүүн,ЗОУ-д одсон  анхны 7 төлөөлөгчийн нэг. Эрхүүгийн уулзалтуудад оролцож,С.Данзангийн хамтаар Москвад очиж зэвсэг, санхүүгийн тусламж авах асуудлыг тохиролцон шийджээ. Хувьсгалын бэлтгэл ажлын үед  умард хошуудаар явж  цэрэг элсүүлэх, нутгийн эрх баригчдын дэмжлэг авах ажлыг гүйцэтгэсэн. 1921 оны 3 сарын 13-нд АТЗГ-ын анхны даргаар томилогдон Хиагт хотыг чөлөөлөх,Түр засгийн газрын бүтэц бүрэлдэхүүнийг тогтоох, цэргийн хүчийг зузаатгах,санхүү хөрөнгийн нөөц бий болгох тулгамдсан асуудлуудыг шийдэж, Сангийн яамны  эрхэлсэн түшмэлийг албыг хавсран хашиж байв. Хөвсгөл, Урианхайд АТЗГ-ын төлөөний түшмэлээр томилогдон Тагна Урианхайд очиж, 8 дугаар сард Дархадад  Төлөөний түшмэлийн газрыг байгуулан Дархад Шавь, Засагт хан, Түшээт хан аймгийн хошууд, Хөвсгөл нуурын урианхайн зэрэг газраас цэрэг элсүүлж, 300-аад хүнтэй  2 хороо байгуулан  цагаантны хэсэг бүлгүүдийг устгах, нутаг орныг тохинуулах ажлыг хийжээ.

    1921 оны 11 сараас Монголын Харилцан туслалцах хоршооны даргаар ажиллаж, гадаад улс орнуудтай эдийн засгийн талаар  чөлөөтэй харилцах байр суурийг баримталсны улмаас удалгүй чөлөөлөгдсөн.  Богд хааны шадар сайдаар тохоогдон 1922 оны 2 сарын 8 хүртэл албыг хашсан. Ардын эрхтэй хэмжээт цаазат Монгол улсын төрөөс Д.Чагдаржавт жүн вангийн зэрэг, хүрэн жинсээр шагнасан. Улс үндэснийхээ тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдал, язгуур эрх ашгийг тууштай хамгаалагч, 1921 оны хувьсгалын зүтгэлтэн, төрийн сайд Д.Чагдаржав  1922 оны 8 сарын 31-нд Д.Бодоо нарын хамтаар  цаазлуулжээ.

    1997 оны 6 сарын 11-нд Улсын Дээд Шүүхийн хяналтын шатны хуралдаанаар хэргийг цагаатгаж, нэр төрийг нь сэргээсэн. (Н.Хишигт)

Ашигласан ном зохиол

Ардын Хувьсгалын Анхны Долоо: амьдрал, үйл хэрэг. Бага хурлын эмхтгэл. УБ.: 2012
Болдбаатар Ж., Монгол улсын Засгийн газрын тэргүүн. (Хянан нягталсан:Ө.Энхтүвшин, С.Идшиннноров). УБ.: “Адмон”, 2003
Болдбаатар Ч., ХХ зууны Монголын улс төрийн зүтгэлтнүүд. (Хянан тохиолдуулсан: Д.Гомбосүрэн, З.Лонжид). УБ.: “Адмон”, 2004
Монгол улсын төр, нийгмийн зүтгэлтэн, АТЗГ-ын анхны ерөнхий сайд Дамбын Чагдаржав (1880-1922).Эрдэм шинжилгээний хурлын материал (Эрхэлсэн С.Чулуун, Н.Хишигт). УБ.: ”Соёмбо принтинг” ХХК,  2010.
Пүрэв О., Ардын Засгийн анхны ерөнхий сайд. УБ.: “Монсудар” хэвлэлийн газар, 2001

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Дамбын Чагдаржав.1880-1922.(Баримт бичиг, дурдатгал). Эмхтгэсэн Ж.Урангуа,   Б.Пунсалдулам,  Э.Жигмэддорж. УБ.: “Китаб” ХХК, 2010.
Хишигт Н., Монголын хувьсгал:1921.(Хянан нягталсан:Ч.Дашдаваа).УБ.:“Бэмби сан”ХХК, 2011